DSC09682

BIBLIOGRAFIA

Rękopis Paska znajdował się do ostatniej wojny w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie między innymi zbiorami odstąpionymi Polsce przez Związek Radziecki. Urywki tych Pamiętnikom drukowane* jeszcze na początku XIX w., mianowicie w r. 1821 w »Astret«, potem w wychodzącym w Lesznie ^Przyjacielu Ludu< w r 1836. W tym samym roku wydal Paska Edward Raczyński w Poznania. Pierwsze to wydanie było dość nieporządne Raczyński dokonał różnych poprawek i skreśleń w tekście, przede wszystkim spolszczając wszystkie makaronizmy autora. W r. 1843 wrydai Pomifłniki znacznie staranniej St. A. Lachowicz. Odtąd mnożyły się wydania Pamiętników. Specjalnie starannie wydal je Z Węcłewski (w r. 1877), wreszcie w r. 1898 Gubrynowfcz Z wszystkich wydań najpoprawniejsze jest, jak wspomnieliśmy, wydanie J. Czubka z r. 1929, które służy za podstawę niniejszego wydania. Czubek nie tylko wziął za podstawę wydania rękopis, ale równocześnie wobec tego że rękopis jest kopią oryginału, przeprow adził wiele poprawek, korygując szereg omyłek kopistów.

Rzecz oczywista, że od chwili wydania Pamiętników zajmowali się nimi poszczególni historycy literatury. Szereg uczonych badał w ięc kwestię historyczności osoby Paska Po kolei też inni, jak Aleksander Przeidziecki, Feliks Rybarski dorzucali nowe szczegóły do biografii pamiętnikarza Znajomość ostatnich lat życia pamiętnikarza pchnął poważnie naprzód Aleksander Kraushar w studium pt. Nowe epizody z ostatnich lat życia J. Cłu z Gosławic Paska (Petersburg 1892). Najwięcej jednak światła na życie prywatne pamiętnikarza od chwili jego osiedlenia się w Rra-kowskiem rzucił Jan Czubek w studium Jan Chryzostom z Gosławic Pasek w oświetleniu archiwalnym (1667—1701). W opar-

_ciu o skrupulatne poszukiwania w Archiwum Państwowym _vv Krakowie ustalił on nie tylko szereg (aktów odnoszących się do rodziny Paska, jak ilość pasierbów, data śmierci ojca, żony i wreszcie data śmierci samego pamiętnikarza, ale równocześnie zajął się szczegółowo licznymi sprawami sądowymi Paska, po których pozostał ślad w aktach sądu krakowskiego. O rezultacie tych badań wspominaliśmy wyżej. Wynik ich zmusił badaczy do poważnej zmiany poglądów na osobę pamiętnikarza, dotychczas osądzanego jedynie na podstawie Pamiętników.

Osobną pozycję w literaturze o Pasku zajmują prace takie, jak H. Biegeleisena Rozbiór krytyczny Pamiętników Paska (>Prze-wodnik naukowy i literackie r. 1884 III), w których autor na podstawie dostępnej wówczas literatury historycznej i drukowanych źródeł próbował ustalić wiarogodność relacji Paska. Praca ta i chociaż do dziś nie straciła swej wartości, jest w pewnych partiach przestarzała, a w ostatecznych wnioskach zbyt surowa. Później nieco pojawiła się bardzo cenna i do dziś w wielu wypadkach niezastąpiona praca St. Roszneckiego, pŁ Potakkerne i Danmark ej ter J. Paseks Erindringer, Kopenhaga 1896. W pracy tej, do której autor załączył tłumaczenie na język duński pierwszych rozdziałów Pamiętników, zajął się on zbadaniem wiaro-godności relacji Paska o pobycie dywizji Czarnieckiego w Danii. Rozpatrzył tu Rosznecki nie tylko relacje o działalności wojskowej oddziałów polskich, ałe równocześnie zbadał wiarogodność opowiadań Paska o zwyczajach ówczesnych Duńczyków. Wyniki badań Roszneckiego pozostają do dziś w większej części niezmie nione. Część wyników swej pracy podał Rosznecki również w języku polskim w czasopiśmie Wista (XII s. 250). Na marginesie prac historycznych o wiarogodności Paska wypowiadali się również historycy, jak Czermak i to dwukrotnie w rozprawie Przeprawa Czarnieckiego na wyspę A/sen, (»Przewodnik naukowy i literacki* 1884) oraz w rozprawie Szczęśliwy rok. Dzieje wojny moskiewsko-potskiej w r. 1660 (»Przegląd Polski* t. 82, 83 i 107 r. J886—1893). Pewne fakty ważne dla skontrolowania wiarogodności Paska ustalił Wł. Czapliński w rozprawie Polacy z Czarnieckim w Danii (1658—1659) (>Rocznik Gdański* XI i X)