7648594622

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 39

szą się do ostatniego”⁹⁰. Sens ostatniego zdania wyjaśnić można, wykazując, że każdy dział filozofii — niezależnie, czy to jest logika, czy też metafizyka bądź etyka — należy do antropologii, gdyż sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, kim jest człowiek. Świadczy o tym również inny fragment, w któiym Kant pisał: „Filozof musi więc umieć określić: 1) źródła ludzkiej wiedzy, 2) zakres możliwego oraz pożytecznego użytku wszelkiej wiedzy, a wreszcie 3) granice rozumu. To ostatnie jest najbardziej potrzebne, lecz zarazem najtrudniejsze; o to jednak filodoks się nie troszczy”⁹¹. Kant akcentuje przy tym znaczenie historii filozofii dla rozwoju samej filozofii. Uważa mianowicie, że ten, kto chce się uczyć filozofowania, winien postrzegać wszystkie systemy filozoficzne jako historię używania rozumu i jako przedmioty ćwiczenia swego filozoficznego talentu. Natomiast analizując pojęcie poznania, zwraca Kant szczególną uwagę na dwojakie odniesienie poznania. „Wszelkie nasze poznanie posiada dwojakie odniesienie: po pierwsze, odniesienie do przedmiotu, po drugie, odniesienie do podmiotu. W pierwszym wypadku odnosi się ono do przed-stawienia, w drugim do świadomości, będącej ogólnym warunkiem wszelkiego poznania w ogóle. (Właściwie świadomość jest przedstawieniem tego, że jakieś inne przedstawienie jest we mnie)”⁹². Nawiązując z kolei do ujęcia zmysłowości i intelektu z Krytyki czystego rozumu, Kant dodawał w Logice: „Wszystkie nasze poznania [...] są albo danymi naocznymi, albo poj ęciami”⁹³, i uzupełniał je tym, iż obydwie zdolności można scharakteryzować jeszcze inaczej, a mianowicie: „[...] zmysłowość jako zdolność odbiorczości, intelekt jako zdolność samorzutności”⁹⁴. Kończąc natomiast ogólne rozważania dotyczące poznania, Kant stwierdzał: „Poznanie jest doskonałe: 1) co do ilości, gdy jest ogólne; 2) co do jakości, gdy jest wyraźne; 3) co do stosunku, gdy jest prawdziwe; a wreszcie 4) pod względem modalności, gdy jest pewne”⁹⁵. Tym samym, co okaże się niezwykle ważne w kontekście później szych prób charakterystyki poznania w ujęciu Kanta przez neokantystów, podstawowe cechy poznania to ogólność, wyraźność, prawdziwość oraz pewność.

90

Zob. ibidem, s. 37. Oczywiście, pytania te padły już w Krytyce czystego rozumu, ale tam zostały sformułowane trzy pytania i nie było mowy o antropologii. Zob. I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 805, B 833.

⁹¹    I. Kant: Logika. Podręcznik do wykładów..., s. 37.

⁹²    Ibidem, s. 47.

⁹³    Ibidem, s. 50.

⁹⁴    Ibidem, s. 51.

⁹⁵    Ibidem, s. 53.