7648594548

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 21

U podstawy łych przekonań legło obecne w Dysertacji przeciwstawienie świata inteligibilnego i świata zmysłowego (mundus intelligibilis i mun-dus sensibilis)⁹. Dzięki temu Paulsen mógł zaliczyć rozprawę profesorską Kanta do okresu krytycznego. W podobny sposób myśleli później reprezentanci marburskiej szkoły neokantowskiej. Popełnili oni jednak kilka błędów, przypominających uwagi Paulsena, lecz w znacznej mierze zawężających samo rozumienie poznania do obszaru Kantow-skiej logiki transcendentalnej. Zdaniem tych interpretatorów, podstawy estetyki transcendentalnej znajdują tylko częściowe wyjaśnienie w rozprawie O formie i zasadach... Nie można ich natomiast w żadnej, nawet podobnej, formie odnaleźć w Krytyce czystego rozumu. Tym samym — według nich — Kantowskie badania nad poznaniem i estetyką transcendentalną można, choć nie do końca, zaliczać do okresu przedkrytycznego. Warto dodać, że te problemy znajdują też odzwierciedlenie w korespondencji Kanta z Lambertem, a zwłaszcza w liście Kanta do Lamberta z 2 września 1770 roku i Lamberta do Kanta z 13 października 1770 roku¹⁰. Jeszcze inaczej te same problemy są prezentowane w wydaniu pism Kanta oraz interpretacji Wilhelma Weis-chedela (1905—1975). Pisma przedkrytyczne obejmują według Weis-chedela okres do 1768 roku¹¹, a ostatnim tekstem przedkrytycznym jest rozprawa Von dem ersten Grunde des Unterschiedes der Gegen-den im Raume¹².

Wskazane przykłady różnych możliwości interpretacyjnych pokazują zatem, że nie sposób jednoznacznie rozwiązać problemu poznania, a zwłaszcza jego wersji transcendentalnej, ponieważ pozostaje on

w zależności od różnorakich wpływów i oddziaływań konstytuujących relacje między okresem przedkrytycznym a okresem krytycznym w filozofii Kanta. Trzeba ów problem potraktować raczej — podobnie jak inne problemy, co zaleca szczególnie Ernst Cassirer (1874—1945) — w sposób systematyczny i ewolucyjny. Dodać należy, że uwagi Cassi-

⁹    Ibidem.

¹⁰    Zob. list Kanta do Lamberta z 2 września 1770 roku, s. 73—76, oraz Lamberta do Kanta 13 października 1770 roku, s. 80—88. Przedruk tych listów z uzupełnieniami i przeróbkami znajduje się między innymi w I. Kant: Bńefe von und an Kant 1749 bis 1789. In: Immanuel Kants Werke. Hrsg. von E. Cassirer. Bd. 9. Berlin 1918. In Gemeinschaft mit H. Cohen, A. Buchenau, O. Buek, A. Górland, B. Keller-man n, O. Schónd6rffer herausgegeben von E. Cassirer. Berlin 1912—1922.

¹¹    Zob. I. Kant: Werkausgabe. Werke in zwólf Bdnden. Hrsg. von W. Weischedel. Frankfurt am Main 1968.

¹²    Zob. ibidem, B. 2, s. 991—1000. Tłum. polskie O naczelnej podstawie różnicy kierunków w przestrzeni. Tłum. A. Banaszkiewicz. W: I. Kant: Pisma przedkrytycznes. 187—194.