7648594589

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 25

odpowiedniemu pojęciu. Zatem ogląd zmysłowy jest możliwy dlatego, że istnieją w nas aprioryczne formy czystej naoczności, a poznanie stanowi nie tylko wynik oglądu, lecz jest pojmowaniem tego, co zmysłowo oglądane. Pojmowanie to umożliwia z kolei intelekt, który pozostaje niezmiennie zdolnością stosowania nabytych pojęć i zasad do tego, co dane w empirycznej naoczności²⁶. Dlatego też Kant tak dużą wagę przypisuje kategoriom, stanowiącym aprioryczny składnik poznania, dopiero bowiem on warunkuje możliwość wszelkiego poznania²⁷.

Jeszcze inny, nie mniej ważny w Kantowskim ujęciu poznania problem wiąże się ze szczególnym podejściem filozofa do nowożytnego sporu empiryzmu z racjonalizmem²⁸. Empiryzm zawsze — zdaniem Kanta — opierał się na przekonaniu, że wszelkie nasze poznanie sprowadza się do poznania zmysłowego, rozum zaś nie jest samodzielną władzą, lecz jedynie bierną zdolnością doznawania wrażeń. Innymi słowy, empiryzm akcentowej receptywność poznania. Z kolei racjonalizm za podstawowe przyjął założenie, że wszelkie poznanie jest poznaniem rozumowym. I tu należy podkreślić oddziaływanie filozoficznych ustaleń Leibniza, wielkiego poprzednika Kanta²⁹. Kantowskie podejście do Leibniza jest jednak ze wszech miar krytyczne. Kant zmierza bowiem do wykazania, że zmysły są samodzielną władzą poznawczą. Musimy jednak dowieść, że dopiero sam rozum jest niezbędny do określania i opracowywania materiału, którego dostarczają zmysły. W tej sytuacji Kant przyjmuje postawę propedeutyczną, którą najprościej scharakteryzować jako umiejętną krytykę fałszywych roszczeń racjonalizmu i empiryzmu. Kant nie przekreśla jednak żadnej z tych opcji. Uważa, że bez danych zmysłowych nie ma doświadczenia i apriorycznych pojęć intelektu. To wszakże rodzi kolejną wątpliwość, bardzo podobną do tej, którą nieco wcześniej poddał pod rozwagę Hume. Pytał on bowiem, co

²⁶    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 51—A 52, B 75—B 76. Zob. również N. H i n -ske: Opinia Kanta o tym, co nieuwarunkowane, i jej filozoficzne przesłanki. Tłum. W. Lorenc. „Idea. Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych” 1991, T. 4, _s. 27—42.

²⁷    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 51—A 52, B 75—B 76. Zob. także D. Hen-r i c h: Die Beweisstruktur von Kants transzendentaler Deduktion. In: Kant: Zur Deutung seiner Theońe uon Erkennen und Handeln. Hrsg. von G. Prauss. Koln 1973, s. 90— 104; O. Muck: Apńoń, Euidenz und Erfahrung. In: Gott in Welt. Festgabe Jur K. Rah-ner. Hrsg. von J.B. Metz. Bd. 1—2. Freiburg 1964, Bd. 1, s. 85—96.

²⁸    Zob. na ten temat R. Heinrich: Kants Erfahrungsraum. Metaphysischer Ursprung und kńtische Entwicklung. Freiburg—Munchen 1982.

²⁹    Na temat relacji między Leibnizem a Kantem zob. G. Martin: Immanuel Kant. On-tologie und Wissenschaftstheońe. Berlin 1969; Idem: Allgemeine Metaphysik. Ihre Prob-leme und ihre Methode. Berlin 1965. Na temat Leibniza zob. także P. Gut: Leibniz. Myśl filozoficzna w XVII wieku. Wrocław 2004.