7648594609

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 27

konsekwencją tak rozumianego krytycyzmu jest w ujęciu Kanta ustalenie nowego stosunku między filozofią i nauką, doświadczeniem i rozumem, logiką, metafizyką i doświadczeniem³⁶.

Jeszcze inny rodzaj problemów przynosi kluczowy dla Kantowskiego ujęcia poznania przewrót kopemikański. Dla Kanta oznaczał on między innymi, że obiektywność poznania konstytuuje się w sferze podmiotowości, a tym samym dokonuje się zwrot od refleksji ontologicznej do refleksji transcendentalnej. Poznanie nie jest przyswajaniem treści istniejących w przedmiotach, ale tworzeniem tych treści. Dotychczas poznanie (w ujęciu ontologicznym) rozumiane było jako ujmowanie (wchłanianie w siebie) rzeczywistości, teraz staje się jej tworzeniem (przedmiotu poznania). Dlatego też przewrót kopemikański w odniesieniu do Kanta Richard Kroner scharakteryzował w następujący sposób: „Można powiedzieć, że przed Kantem wszelkie myślenie było myśleniem świata. Dopiero Kant odkrył, że poza światem istnieje jeszcze coś, co do myślenia potrzebuje całkiem nowego przygotowania i nastawienia. Do Kanta wszelkie myślenie kierowało się, by tak rzec, wprost przed siebie; dopiero Kant skierował myślenie do samego siebie”³⁷. Na właściwe rozumienie tej kwestii u Kanta zwrócił również uwagę Ernst von Aster, który pisał: „Swą analizę tego, co a prioń, jego źródeł i jego prawomocności, nazywa Kant analizą »transcendentalną«. Odróżnia — odmiennie od dotychczasowej praktyki językowej — filozofię »trans-cendentną«, tzn. wykraczającą poza granice wytyczone naszemu poznaniu, i filozofię »transcendentalną«, tzn. właśnie ustalającą te granice”³⁸. W tym „rozumieniu Kanta” zwraca uwagę przede wszystkim sposób przedstawienia pierwszoplanowej roli podmiotu w poznaniu. Można tu mówić o „innej” perspektywie myślenia, to znaczy o opozycji byt — myślenie. W perspektywie filozofii klasycznej pierwsza przyczyna takiego filozofowania tkwi w egzystencjalnej konstatacji (sądzie) bytu, a za tym właśnie czysto przedmiotowym impulsem podąża poznanie metafizyczne. Ojciec Mieczysław A. Krąpiec (ur. 1921) wyraził to w następujący sposób: „Zanim poznamy, czym rzecz jest, i określi-my jej jednostkowość, to widząc, słysząc, dotykając — wpierw — afir-mujemy akt istnienia rzeczy, danej nam początkowo jakby »ogólnie«, nieostro i mętnie”³⁹. Powstająca refleksja w ten oto sposób służy uprzytomnieniu sobie opozycji form bytowych (byt i poznające ja”), a co za

³⁴ Zob. H.-M. Baumgartner: Kants„Kritikderreinen Vemunft’. AnleitungzurLekturę. Freiburg—Munchen 1996, s. 21.

³⁷    R. Kroner: Von Kant bis Hegel. Bd. 1. Tubingen 1961, s. 44. Na temat „przewrotu kopemikańskiego” zob. A.J. Noras: Przewrót kopemikański Kanta..., s. 185—200.

³⁸    E. von Aster: Historia filozofii..., s. 337.

³⁹    M.A. Krąpiec: Realizm ludzkiego poznania. Lublin 1995, s. 72.