7648594612

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 29

tego, co jest w nim ogólnie ważne i konieczne, gdyż a priori oznacza dla niego to, co wyprzedza i warunkuje wszelkie doświadczenie. W odróżnieniu od starej metafizyki, która nie ma żadnej wartości poznawczej, dotąd tylko matematyka i nauki przyrodnicze wydawały sądy pewne, uzasadnione i powszechnie obowiązujące. Ten stan musi ulec radykalnym zmianom. Kant dochodzi do nich, stawiając pytanie o wartość poznawczą sądów nowej transcendentalnej metafizyki.

Zdaniem Kanta, istnieją dwa rodzaje sądów, a mianowicie sądy niezależne od doświadczenia (aprioryczne) oraz sądy uzyskane na podstawie doświadczenia (aposterioryczne)⁴⁵. Sądy aprioryczne cechuje to, że najpierw dostrzegają ogólność — czyli powszechność i konieczność — i dlatego muszą mieć ważność w odniesieniu do wszystkich przedmiotów, natomiast sądy aposterioryczne pochodzą z doświadczenia, a więc z tego, co mówią nam zmysły względnie bezpośrednie przeżycie⁴⁶. W tym podziale sądów przejawia się dualizm poznania: poznania zmysłowego i poznania rozumowego. Podział ten Kant następnie uzupełnia, wprowadzając kolejny podział na sądy analityczne i syntetyczne⁴⁷. Kryterium podziału sądów stanowi tu sposób, w jaki wiązane są pojęcia. Sąd analityczny łączy dwa pojęcia, które „w sposób ukryty” są w sobie wzajemnie zawarte. Kant nazywa to „powiązaniem przez identyczność” i jako przykład podaje sąd „Wszystkie ciała są rozciągłe”⁴⁸. Jest to sąd analityczny, gdyż akcent pada w nim na jedno z orzeczeń pojęcia cielesności spośród mnogości określeń należących do tego pojęcia. Natomiast sąd syntetyczny łączy pojęcia różne tak, że jedno z nich rozszerza zakres drugiego — w sądzie tym wypowiedziane

jest coś, co nie zawiera się w pojęciu podmiotu (występuje tu „powiązanie bez identyczności”), na przykład „Wszystkie ciała są ciężkie”⁴⁹.

Różnica między sądami polega zatem na tym, że sądy analityczne objaśniają posiadaną wiedzę, podczas gdy sądy syntetyczne ją rozszerzają, gdyż wnoszą do pojęcia nowe cechy. Trzeba dodać, że poznanie a priori nie jest czasowo wcześniejsze od poznania a posteriori, lecz jest wcześniejsze co do swej prawomocności, gdyż stanowi nieodzowny warunek ważności przedmiotowej wszelkich sądów aposteriorycznych.

⁴⁵    Ibidem, B 12, a także przypis tłumacza — ibidem, T. 1, s. 72. Na temat sądów w ujęciu Kanta zob. też U. Neemann: Gegens&tzeundSyntheseuersuche im Methoden-streit der Neuzeit. Bd. 2: Synthese uersuche. In: Studien und Materiaiien zur Geschichie derPhilosophie. Hrsg. von G. Funke und R. Malter. Bd. 17. Hildesheim—Zurich— New York 1994, s. 265—290.

⁴⁶    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., B 12.

⁴⁷    Ibidem, A 7—A 10, B 11—B 14.

⁴⁸    Ibidem, A 7, Bil.

⁴⁹    Ibidem.