filozofia egzamin0

296

PLATON I ODKRYCIE TEGO CO FONADZMYj

K

dokładnie określić sprawiedliwość, trzeba koniecznie określić ca podstawowe cnoty (znane cnoty kardynalne, to znaczy oprócz wiedliwości także mądrość, męstwo i umiarkowanie). EfoskoiJ państwo będzie koniecznie musiało mieć je wszystkie.

Opisane przez nas państwo cechuje się mądrością (ooąiuy^ nieważ dobrze sobie radzi (eufiotikta). Dobre radzenie sobie jej, wiedzą (buorijpą) różną od nauk i technik szczegółowych, jako tt jej przedmiotem jest poprawny sposób zachowania się w stosunku do samego siebie i w stosunku do innych państw, a po. siadają ją tylko doskonali strażnicy, to znaczy rządzący. Państwo jest zatem mądre ze względu na klasę, która nim rządzi .

Męstwo, czyli odwaga (wógeuz), jest umiejętnością wytrwałego zachowania właściwego przekonania w rzeczach niebezpiecznych i nie niebezpiecznych, nie dającą się zwyciężyć przyjemności luli bólowi, strachowi lub pożądaniom. Męstwo jest cnotą właściwą przede wszystkim wojownikom i państwo jest mężne dzięki klasie wojowników²⁷.

Umiarkowanie (ouHpęomwi) jest pewnego rodzaju uporządkowaniem, opanowaniem czy zdyscyplinowaniem (^póraa) przy. jemności i pożądań. Jest umiejętnością podporządkowania gorszej części człowieka jego części lepszej. Ta cnota znajduje się, owszem, przede wszystkim w trzeciej klasie obywateli, ale nie jest jej wyłączną własnością i rozciąga się na całe państwo sprawiając, że klasy niższe całkowicie zgadzają się z wyższymi i żyją z nimi w doskonałej harmonii. Państwem umiarkowanym zatem jest państwo, w którym w pełnej harmonii słabsi zgadzają się z mocniejszymi, niżsi z wyższymi²⁸.

A oto wreszcie i sprawiedliwość (óixatoovvti). Utożsamia się ona z zasadą, na której zostało zbudowane państwo idealne, to znaczy z zasadą, według której każdy powinien robić tylko te rzeczy, io robienia których został wyznaczony przez naturę, a tym samym

“ Por. Państwo. IV. 428 b nn. ²⁷ Por. Państwo, IV, 429 a nn. ²¹¹ Por. Państwo, IV, 430 d nn.

_[tipm^w0- Kiedy każdy obywatel i każda klasa wykonuje w na)-f y _sposób swoje funkcje, wtedy życic państwa rozwija się JZfibb doskonały i mamy do czynienia właśnie z państwem spra-

1 \vicdW¹" ■    ,,

jeżeli 'jak widzieliśmy na początku - państwo jest tylko powięk-

njgm człowieka i jego duszy, to trzem klasom społecznym będą ^usiały odpowiadać trzy formy czy władze w duszy:

Zatem, czy nie musimy się bezwarunkowo zgodzić na to, że w ka jw i nas tkwią te same postacie, te same składniki charakteru, co j» państwie? One się w nim przecież znikądinąnd nie biorą”³⁰.

Oto dowód, na którym Platon opiera rozróżnienie potrójnych dadz duszy. Stwierdzamy w sobie trzy różne rodzaje działań: i) myślimy, b) zapalamy się do czegoś i wybuchamy gniewem, cj pożądamy przyjemności związanych z płodzeniem i odżywianiem jję. Otóż nie jest możliwe, byśmy wykonywali te trzy rodzaje działań jedną i tą samą władzą, ponieważ

„[.„1 jedno i to samo nie zechce równocześnie ani działać, ani doznani stanów przeciwnych z tego samego względu i w stosunku do tego samego przedmiotu”³.

Tymczasem właśnie tak jest w działaniach, o których mówiliśmy: powodują powstanie i doznają stanów przeciwnych w odniesieniu do lej samej rzeczy. Stwierdzamy, że w odniesieniu do tych samych przedmiotów pojawia się w nas tendencja, która nas ku nim popycha -jest nią pożądanie - oraz inna, która nas od nich powstrzymuje i umie panować nad pożądaniem: jest nią rozum. Jest jeszcze trzecia tendencja, z racji której wybuchamy gniewem, a która nie jest ani rozumem, ani pożądaniem. Różni się ona od rozumu, ponieważ podlega afektom, różni się jednak od pożądania, ponieważ jest jego przeciwieństwem (kiedy na przykład wpadamy w złość dlatego, że

*    Pot Państwo, IV, 432 b nn.

*    Państwo, IV, 435 e; W. Wilwicki. ¹¹ Państwo, IV, 436 b; W. Wilwicki.