filozofia egzamin3

212 PLATON I ODKRYĆ ^TOi°COfON N

212 PLATON I ODKRYĆ ^TOi°COfON N

Waśnię | H

autonomiczny, i jeśli me jest podporządkowana niezmienn N zom logosu ujmującego prawdę.    ™ ^

Jest zatem oczywiste, że Platon bynajmniej nic ||J jej magicznego uroku i mocy ale odmawia wszelkiej mocy. jeżeli jest ona pozostawiona sama sobie, wiato, ^ w

Krótko mówiąc. Platon nie przeczył mocy sztuki, ale te sztuka m wartość suma przez się: sztuka albo służy jpw albo służy fałszowi i tertium non datur. Tak więc, jeżeli sz i

się obronić* z punktu widzenia prawdy, musi podporcądk^S filozofii, bo tylko ona jest zdolna dotrzeć do prawdy, a poeta podporządkować regułom i dialektyce filozofa.

Ludzie współcześni, proklamujący absolutną wolność *» i uznający nietykalność dogmatu sztuki dla sztuki, mogliby Jp Platonowi przytoczyć liczne zdobycze estetyki i wskazać pożyty? właściwości sztuki jako sztuki w rozmaitych aspektach. Mimoto' można powiedzieć, że w podejściu platońskim nie ma nic z pr_aJ Trudno bowiem zaprzeczyć, że sztuce, wyzwolonej od prawdy ^ fizycznej i etycznej, często groziło to, że stawała się pustą grą,^ niekiedy pobudzała gorszą część naszej natury. Krótko mówią_c często przyczyniała się do zagubienia człowieka w pustych n rach, tak właśnie, jak to ukazywał Platon, aczkolwiek popadł w ^ ikonoklastyczną przesadę.

2. Retoryka jako zafałszowanie prawdy

Retoryka w starożytności klasycznej miała niezwykle wielkie znaczenie; widzieliśmy to omawiając sofistów. Nie była ona, jak dla nas współczesnych, czymś, co się kojarzy z zabiegami literackimi, a więc z czymś, co mieści się na obrzeżu życia, ale była jak najbardziej pierwszoplanową siłę społeczną i polityczną; do tego stopnia, że sofiści, chcąc być nauczycielami i etyczno-polityeąi wychowawcami nowych pokoleń, przedstawiali siebie jako mm i nauczycieli retoryki.

⁹ Por. w I tomie część poświęconą sofistom, passim (s. 235 nn.).

P«^VKA

213

„rachunku z retoryką i ustalenia, co jest jej istotą oraz jaka ma T-jfl punktu widzenia prawdy. Jego odpowiedź była całkowicie i¹ petorykę trzeba potępić z powodów zupełnie podobnych do K dla których należy potępić sztukę.

® getoryka (sztuka polityków ateńskich i ich nauczycieli) jest czy* _i pochlebstwem, podlizywaniem si(, fałszowaniem prawdy.

^5} 0_ffltuka pretenduje do tego, by odtwarzać i naśladować rzeczy, .    o nich prawdziwej wiedzy, a tylko naśladując czyste pozory.

^ Jędryka dąży do tego, by zyskać aprobatę i przekonać wszys-Meli o wszystkim, zupełnie tego nie znając. I jak sztuka stwarza czyste urojenia, tak retoryka stwarza puste przekonania i zwodnicze I mniemania. Retorem jest ten, kto nie wiedząc (a w wypadkach skrajnych nawet chełpiąc się tym, że nie wie), ma taką zręczność, ie bardziej potrafi przekonać większość, aniżeli ten. kto naprawdę «ie, ponieważ gra na-uczuciach i namiętnościach i opiera się nie na prawdzie, lecz jedynie na pozorach prawdy¹⁰.

Retoryka (tak samo jak sztuka) zwraca się więc do gorszej części inszy do tej części, która jest podatna na emocje, czuła na przyjemność i na uroki przyjemności, do części łatwowiernej i niestałej¹¹. Dlatego retor jest tak samo daleki od prawdy jak artysta, a nawet bardziej niż artysta, ponieważ świadomie urojeniom prawdy nadaje pozory prawdy, ujawnia więc złośliwość, której artysta nie ma albo ma ją tylko w niewielkim stopniu.

I jak poezję trzeba zastąpić filozofią, tak samo retorykę należy zastąpić -prawdziwą polityką#, która - jak zobaczymy - utożsamia się i filozofią. Poeci i retorzy mają się do filozofa tak, jak pozory mają się do rzeczywistości i jak urojenia prawdy do prawdy.

Ten cierpki osąd retoryki wyrażony - jak powiedzieliśmy -w Gorgiaszu zostaje nieco złagodzony w Fajdrosie, gdzie sztuce układania mów, to znaczy retoryce, przyznaje się prawo do istnienia pod warunkiem, że podporządkuje się prawdzie i filozofii:

¹⁰ Por. pierwszą- część Gorgiasza. " Por Gorgiasz, 463 b nn.