7648594616

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 33

odnoszą się do jakiegokolwiek przedstawienia przedmiotu, jeszcze nie określonego"⁶². Wedle Kanta ta czynność intelektu polega na tworzeniu syntez z przedstawień, przy jednoczesnym trzymaniu się triadycz-nej zasady podziału sądów. Później tak będzie się rozwijała na przykład myśl dialektyczna w koncepcji Fichtego i Hegla. Należy jednak mieć na uwadze, źe w transcendentalnej dedukcji kategorii nie zostają wywnioskowane same tylko kategorie, ale ich obiektywna ważność, a więc prawda o tym, co intelekt mówi nam o przedmiocie poznania. Dla Kanta tę podstawę możliwości intelektu stanowi syntetyczna jedność różnorodności danych z naoczności zmysłowej. Jest to możliwe dlatego, że we wszelkim poznaniu stykamy się z trojaką syntezą, a mianowicie 1) syntezą ujmowania w naoczności, 2) syntezą odtwarzania w wyobraźni i 3) syntezą rozpoznawania w pojęciu⁶³. Synteza ujmowania w naoczności oznacza, że w prostym spostrzeżeniu naocznym rzeczy tkwi już sama synteza. Natomiast synteza odtwarzania w wyobraźni oznacza odzyskanie, rekonstrukcję w sposób, w jaki dokonuje jej funkcja pamięci. Wyobraźnia ta to, co raz ujęte, odtwarza w naszej świadomości. Natomiast synteza rozpoznawania w pojęciu mówi o wydobyciu pojęcia ogólnego.

Ujawnia się tu jeszcze inny problem, a mianowicie problem aper-cepcji, która — najogólniej rzecz ujmując — oznacza dla Kanta występowanie aktu świadomości. W tradycji akt ten określano różnie. W rozumieniu Leibniza oznaczał na przykład refleksyjne (wyraźne) poznanie wewnętrznego stanu monady (duszy), czyli samoświadomość⁶⁴. Natomiast zdaniem Kanta, apercepcja oznacza dwustopniową świadomość własnego ja"⁶⁵. Z jednej strony jest to apercepcja empiryczna, a więc świadomość siebie towarzysząca wszelkiej intuicji rzeczywistości, z drugiej natomiast — czysta lub transcendentalna apercepcja, to znaczy aktywność jaźni jako najwyższa zasada jedności, przewyższająca wszelkie możliwe doświadczenie. W filozofii Kanta „Pierwotna syntetyczna jedność apercepcji jest najwyższą zasadą ludzkiego poznania właśnie jako podstawa myślenia, w sensie tworzenia pojęć i formułowania sądów”⁶⁶. A najwyższą zasadą poznania jest transcendentalna jedność samoświadomości (apercepcji), co znaczy, że samoświadomość

⁶²1. K a n t: Krytyka czystego rozumu..., B 94. Zob. też H. W a g n e r: Der Argumenta-tionsgang in Kants Deduktion der Kategorien. „Kant-Studien* 1980, Bd. 71, s. 352— 366.

⁶³    Chodzi tu o fragment Krytyki czystego rozumu z wydania pierwszego (A 95). Zob. przypis pierwszy tłumacza w I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., T. 1, s. 195.

⁶⁴    Zob. np. I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 267—A 268, B 323—B 324.

⁶⁵    Ibidem, A 103—A 130, B 130—B 169.

⁶⁶    M. K i I ij a n e k: Samoświadomość i poznanie dyskursywne. Poznań 2000, s. 12.