7648594567

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 23

dzę poznawania naczelnych zasad poznania i działania¹⁸. W filozofii późnego średniowiecza dokonał się natomiast istotny zwrot nomi-nalistyczny. Polegał on na tym, że umysł ludzki powrócił do samego siebie, wobec czego musiał być pojmowany jako pewna władza wytwórcza¹⁹. Na podobnym przekonaniu oparł również nieco później — to już trzecia ważna tradycja, która swój początek wzięła, jak się powszechnie sądzi, od Galileusza i Bacona — swą filozofię Kartezjusz (1596—1650). Poszukiwał on jednak zasad oraz kryteriów wiedzy naukowej²⁰. W filozofii nowożytnej wyodrębniła się jeszcze inna linia rozwojowa, niezależna od racjonalizmu kontynentalnego, a mianowicie empiryzm, z jego reprezentantami Johnem Locke’em, Georgem Berkeleyem (1685—1753) i Davidem Humem, linia, z którą sympatyzował Kant²¹. Odnosił się on w sposób szczególny, jednakże dopiero po pierwszym wydaniu Krytyki czystego rozumu, zwłaszcza do Hume’a, a czynił to we Wstępie do Prolegomenów do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka, w których znajdujemy słynne zdanie: „Przyznaję szczerze: napomnienie Davida Hume’a było właśnie tym pierwszym sygnałem, który przed wielu laty przerwał moją drzemkę dogmatyczną i nadał całkowicie inny kierunek moim badaniom w dziedzinie filozofii spekulatywnej”²². Filozofia Kanta wszakże — o czym nie wolno zapominać — ugruntowana jest przede wszystkim na sporach i dyskusjach, jakie toczyły się wokół problemu metafizyki i jej reformy w osiemnastowiecznej filozofii niemieckiej. Jest to o tyle interesujące, że Kant przeciwstawiał zasadniczo własne ujęcie metafizyki metafizyce Christiana Wolffa (1679—1754)²³,

¹⁸    Zob. M. Forschner: Uber das Gluck des Menschen..., s. 107—127.

¹⁹    Zob. uwagi o Kartezjuszu w pracy J. Kopani: Funkcje poznawcze Descartes’a teorii idei. Białystok 1993.

²⁰    Zob. na ten temat S. Czajkowski: „Cogito, ergo sum” Kartezjusza i jego nowa koncepcja duszy. „Kwartalnik Filozoficzny” 1950, T. 19, z. 1—2, s. 39—65; W. Chudy: Rola refleksji w dziedzinie „cogito” Descartes*a. „Roczniki Filozoficzne” 1982, T. 30, z. 1, s. 33—58; B. Paź: Cogito. W: Powszechna encyklopedia filozofii. Red. M.A. Krą-piec, A. Maryniarczyk. T. 2: C—D. Lublin 2001, s. 309—330.

²¹    Zob. S. Janeczek: Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki. Lublin 2003, s. 362—462.

²²    I. Kant: Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka. Tłum. B. Bornstein. Oprać. J. Suchorzewska. Warszawa 1993, s. 10. Zob. też Hume in der deutschen Aufklarung. Umrisse einer Rezeptionsgeschichte. Hrsg. von G. Gawlick, L. Kreimendahl. Stuttgart—Bad Canstatt 1987.

²³    Zob. na ten temat Z. S p i r a: Mechanistyka ewolucyjna Kanta w świetle jego przed-krytycznej metafizyki. „Kwartalnik Filozoficzny” 1938, T. 14, z. 2, s. 143—172 (część pierwsza) i z. 3, s. 213—251 (część druga), w odniesieniu do filozofii Wolffa — B. Paż; Epi-stemologiczne założenia ontologii Christiana Wolffa. Wrocław 2002, oraz H.-J. E n g f e r: Zur Bedeutung Wolffs Jur die Methodendiskussion der deutschen Aufld&rungsphilosophie: