7648594618

Problemy filozofii krytycznej Immanuela Kanta 35

rą Hartmann — co należy podkreślić — interpretuje za Erichem Adi-ckesem (1866—1928)⁷¹. To właśnie Adickes podkreślał, że jeden i ten sam przedmiot jest w idealizmie transcendentalnym nie tylko idealny, lecz także realny — w tym znaczeniu, że jest transcendentalnie idealny i empirycznie realny. Akcentuje przy tym: „[...] idealizm transcendentalny nie oznacza samego przedstawienia, lecz tylko to, że nasze poznanie odbywa się na warunkach intelektu. Kant z całą surowością występuje przeciwko idealizmowi Berkeleya i nazywa go nawet "skandalem filozofii«, a to dlatego, że wymaga on dowodu realności rzeczy*⁷². Problem rzeczy samej w sobie stanowi więc bez wątpienia najbardziej złożony problem w filozofii Kanta i trudno o jednoznaczną odpowiedź, chociaż uznać trzeba, że właściwie stanowi on kamień probierczy filozofii pokantowskiej⁷³.

Kończąc analizę wybranych problemów filozofii Kanta, należy jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że w poznaniu wykraczaj ącym poza kategorie intelektu Kant analizuje idee transcendentalne, które „dotyczą czegoś, czemu podlega wszelkie doświadczenie, co jednak samo nigdy nie jest przedmiotem doświadczenia”⁷⁴. Przedmiot takiej nauki trafnie ujął Otffried Hóffe (ur. 1943), który pisał: „Rozum w swym poszukiwaniu najwyższej jedności odnosi nadzwyczajne sukcesy. Znajduje on nie tylko jedną ideę transcendentalną, lecz, odpowiednio do Wolffiań-skiego podziału metafizyki szczegółowej, trzy idee: to, co nieuwarun-kowane jako absolutna jedność myślącego podmiotu — przedmiot racjonalnej psychologii; to, co nieuwarunkowane jako całość rzeczy i warunków w przestrzeni i czasie — przedmiot transcendentalnej kosmologii; wreszcie to, co nieuwarunkowane jako absolutna jedność warunku wszelkich przedmiotów myślenia, to znaczy najwyższa istota, Bóg jako przedmiot teologii naturalnej”⁷⁵. Tutaj jest też miejsce dla Kantowskiego ujęcia metafizyki, to znaczy dla nauki, którą zdaniem jednych, Kant zburzył, zdaniem innych natomiast — chciał zbudować na nowych podstawach. Metafizyka w ujęciu Kanta to bowiem „izolowane, spekulatywne poznanie rozumowe, które się całkowicie wznosi ponad pouczenie przez doświadczenie, i to za pomocą samych tylko pojęć”⁷⁶. Jej przedmiotem jest dusza, świat jako całość oraz Bóg. Z perspektywy współczesnej najistotniejszym elementem tej wizji Kanta jest

⁷¹    E. Adickes: Kant und das Ding an sich. Berlin 1924.

⁷²    N. Hartmann: Wprowadzenie do filozofii... , s. 64.

⁷³    Zob. A. Lorenz: Das Problem der Dinge an sich bei Kant, Schopenhauer und Freud. Wrocław 2004.

⁷⁴    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., B 367.

⁷⁵    O. Hóffe: Immanuel Kant Tłum. A.M. Kaniowski. Warszawa 1995, s. 136.

⁷⁶    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., B XIV.