DSC09938 (2)

192

spoczywające w rynienkowatej wardze dolnej. Żuchwy mają na wewnętrznej pow rzchni 2 rynienki. Zestawione dają dwa kanaliki, górnym (o średnicy około 0,5 ^ pluskwiak ssie pokarm płynny (sok roślinny, krew), a dolnym wprowadza ślinę, y komarów silnie wydłużona, rynienkowata jest również warga górna.

Aparat gębowy ssący występuje u motyli. Ssawkę tworzą żuwki zewnęiizne natomiast żuwaczki uległy całkowitej redukcji. Warga górna ma kształt malej nakrywającej nasadową część ssawki. warga dolna jest również szczątkowa. Głasz-czki wargowe sątrójczłonowe.

Aparat gębowy liżący występuje u muchy domowej. Warga górna, dolna i tzw. podgębie tworzą ryjek zakończony poduszeczką. W niej mieści się otwór, do którego spływa Ślina. Muchy mogą pobierać zarówno stały, jak i płynny pokarm.

Tbłów. Głowę z tułowiem łączy błoniasta szyja z licznymi sklerytami. Thlów składa się z trzech segmentów: przedtułowia (prothorax), środtułowia (mesothom) i zatułowia (metathorwc). Szerokość tych segmentów jest różna, zależnie od występowania i stopnia wykształcenia skrzydeł i odnóży. Skrzydła wyrastają na śród- i zatułowiu - między tergitemapleurytami. Powstają one jako wypukliny okrywy ciała, widoczne już u zarodka, u młodych larw lub poczwarek (u Holometabola) w formie spłaszczonego woreczka. Skrzydło składa się z podwójnej błony rozpiętej na żyłkach, które są wąskimi, sztywnymi rurkami, wnikają do nich pnie tchawkowe, włókna nerwowe i wlewa się krew. Przestrzenie między żyłkami zwane są komórkami lub pólkami. Układ żyłek i kształty komórek są ważnymi cechami rozpoznawczymi wielu owadów. Typowe użytkowanie przedstawiono na rysunku 5.33.

Większość owadów ma 2 pary skrzydeł. Owady bezskrzydłe (.Apterygota) nie

mają skrzydeł i jest to ich cecha pierwot-

na. U niektórych owadów skrzydła wtórna nie zanikły: np. u niektórych form paso-żytiuczyćh (pchły, wszy, pluskwy), u nie-7R₅ których kast owadów społecznych (ter-mity, mrówki), u niektórych morf (mszy

ce) i płci (samice czerwców). U muchówek i samców czerwców II para skrzydeł zamka jako organ lotu. Niekiedy skrzydła przednie ulegają sklerotyzacji (u chrząszczy, prostoskrzydłych, karaczanów). U pluskwiaków różnoskrzydłych są to tzw. półpokry wy - część nasadowa

Rysunek 5.33. Skrzydła owadów o prymityw- * Szydeł jest skórzasta, a część nym użytkowaniu: A - żytka pachowa (ana- końcowa błoniasta. Niekiedy skrzydła są las), C - żytka żebrowa (costa), Cu - żyłka silnie skrócone (kusakowate, piędzik łokciowa tcubftus), M - żyłka środkowa (me-    p^edziraek).

dia), H - żywa promieniowa (radius), Sc -    ¹

żyłka podżebrowa (subcosta)

Skrzydła są połączone z ciałem stawo-|    _u owadów o siateczko w atym użyłkowa-

| ^'poruszają się niezależnie od siebie. U jjnych skrzydła w locie są połączone i two-I _rflj jednolitą powierzchnię lotna. U owadów występuję: lot spadochronowy (np. u jętek,

Njy owad opada z rozchylonymi skrzydłami); lot szybowcowy - w czasie lotu owad wstrzymuje ruch skrzydeł i posuwa się naprzód ruchem przypominającym lot szybowca; lot pływny, polegający na ustawicznym uderzaniu skrzydłami, i lot stojący -obserwowany wtedy, gdy owad zawisa nieruchomo w powietrzu (np. muchówki bzy-gowatych).

Szybkość lotu owadów jest bardzo zróżnicowana. Trzmiele latają z szybkością 18 km/b, niektóre motyle - 54 km/h. Niektóre muchówki mogą uderzać skrzydłami do 10+7 razy na sekundę i latają z szybkością do 250 km/h.

Loty owadów mogą być przypadkowe i | uporządkowane (migracje w określonym kierunku, na większe odległości). Owady migrują niesione biernie (np. u mszyc mówimy o dyspersjach w różnych kierunkach) lub lecą czynnie. Każdy gatunek ma określoną wytrwałość lotu, czyli czas trwania lotu. Migracje mogą następować po okresie zimowania, po wylęgu owada dorosłego, w czasie składania jaj, w celu poszukiwania pokarmu. Migracje odbywają się w różnych porach doby, na określonych wysokościach Może migrować tylko jedna płeć, może to być określone pokolenie.

Dorosły owad ma 6 nóg, po parze na każdym segmencie tułowia. Noga składa sięz 5 członów; biodra (coxa), kręt arza (trochanter), uda (femur), goleni (tibia) i stopy (tarsus). Stopa jest złożona przeważnie z 2-5 członów i zakończona przedstopiem z 1-2 pazurkami, z przylgami lub pojedynczą poduszeczką.

Nogi najczęściej służą do chodzenia, ale także mogą pełnić inne funkcje. Rozróżnia się odnóża grzebne (u turkucia podjadka), chwytne (u modliszki), skoczne (u pchełek ziemnych), pfywne (u nartnika), z koszyczkiem (u pszczoły). Niektóre owady mogą bardzo szybko biegać i daleko skakać - przynajmniej w porównaniu do wielkości swojego ciała. Karaczan amerykański może przebiec do 4,5 km/h Szybkość ta maleje ze spadkiem temperatury. Pchla skacze na odległość 35 cmi wysokość 20 cm. Można by to porównać ze skokiem człowieka na odległość 240 m i wysokość