DSCF0019

w Szwecji przyjaciół, a bezpośrednio po likwidacji obozów koncentracyjnych, zwłaszcza z północnych Niemiec, wielu Polaków w szwedzkich szpitalach odzyskało zdrowie, zanim mogli wrócić do kraju².

Przedkładane czytelnikom wydawnictwo należy swą tematyką do okresu „potopu”. Autor Dziennika, Eryk Dahlbergh, w pewnym okresie swego bujnego I życia był związany z Polską jako żołnierz i inżynier wojskowy. Jeszcze bardziej utrwalił ten związek przez swe znakomite ryciny, przedstawiające wydarzenia w Polsce z czasów „potopu”, miasta, zamki, typy żołnierzy itp.

E. Dahlbergh nie jest nieznany w swej ojczyźnie. Pisali o nim zarówno historycy sztuki, jak i historycy; interesowali się nim i Niemcy. Hermann Lund-strdm wydając w 1912 r. Dziennik Dahlbergha, poprzedził go obszernym wstępem-biografią tego znakomitego żołnierza, inżyniera i rysownika³. W1924 r. Aron Rydfors zainteresował się rycinami Dahlbergha w dziele Suecia antiqua ethodiema (Stockholm 1924). W1925 r. Ernst Ericsson i Erik Vennberg napisali w trzechsetną rocznicę urodzin Dahlbergha obszerne dzieło traktujące o jego życiu i artystycznej działalności⁴. W roku 1937ukazał się artykuł J. A. Karlssena, omawiający jego archiwum⁵. Pisali też o nim Niemcy, np. w 1938 r. Franz Viergutz, ukazujący przede wszystkim związki Dahlbergha z Pomorzem⁶. Niemieckiego autora interesowały szczególnie znajdujące się w szwedzkim archiwum wojennym plany pomorskich miast i twierdz, wykonane, jak wiadomo, m również przez Dahlbergha. F. Viergutz przypomniał m. in. współpracę Dahlbergha z Mateuszetn Merianem młodszym w wydanym w 1652 r. dziele pt. Topographia Electoratus Brandeburgici et Ducatus Pomeraniae oraz pochodzący z 1683 r. rysunek Dahlbergha, przedstawiający plan fortyfikacji Szczecina. Ukazały się też prace omawiające, głównie na podstawie Dziennika Dahlbergha, jego sukcesy militarne z różnych okresów służby wojennej. I tak, w 1923 r. ogłoszono część Dziennika, obejmującą tylko polski „potop” 1655—

— 1660. Gustaf Bjdrlin, Ludwig Munthe, Einar Carlsson i Arne Forsell opisali jego zasługi przy przeprawie armii szwedzkiej w 1658 r. przez Bełt na wyspę Flyn i przez małe wysepki na Zelandię⁷. Dahlbergh nie był więc zapomniany w swej ojczyźnie. Dopiero jednak praca znanego szwedzkiego historyka wojskowości, Arne Stade, ogłoszona przed dwoma laty w Acta Universitatis Stock-holmiensis (t. 12), dała pełny obraz wojennej działalności E Dahlbergha⁸. Autor przeprowadził staranną kwerendę w archiwach szwedzkich (w Sztok

holmie, Uppsali, Lund), duńskich, fińskich, holenderskich, francuskich i niemieckich. Zapoznał się też z dostępnymi mu źródłami i opracowaniami, drukowanymi w kilku językach, m. in. i polskimi (prace S. Herbsta, A. Kerstena, L. Kubali, K. Marcinkowskiego, T. Nowaka, A. Przybosia, J. Wegnera iJ. Wim-\mera). Długi zestaw tych materiałów świadczy dobitnie o gruntowności oprawco wania tego dzieła. Indeks osób (w tym wiele polskich nazwisk) oraz mapka, przedstawiająca wojenne działania Szwedów na terenie Polski w latach 1655— Wj^l657, dopełniają obrazu tej pozycji. Obszerne streszczenie w języku angielskim (na 25 stronicach) ułatwią polskiemu czytelnikowi zapoznanie się z tym pięknie wydanym i wartościowym dziełem o E. Dahlberghu.

W Polsce przypomina go, a może nawet odkrywa szerokim rzeszom historyków, historyków sztuki oraz miłośników sztuki i pamiętników, Bronisław Heyduk. Jest on do tego jak najbardziej upoważniony jako historyk sztuki,

\ doktor historii (ze specjalizacją problemów wojskowości XVII w.), jako znany \i ceniony w środowisku krakowskim artysta malarz, wreszcie jako autor kilku I dobrych powieści historycznych z XVII w. (np. Ogród nieplewiony, 1957; [Negacja i wiktoria, 1959, 1967; Janina znak Sobieskich, 1964, 1969; Legendy i opowieści o Krakowie, 1967; Trójkrólewie, 1969). B. Heyduk \zna język i kulturę szwedzką, był w Szwecji, przeprowadził poszukiwania w archiwach sztokholmskich i rezultatem ich jest ta właśnie interesująca książka-album, dziennik i biografia jednego z najbardziej zasłużonych dla staropolskiej ikonografii szwedzkiego rysownika, Eryka Dahlbergha. Dużą zasługą Autora jest wydobycie z tek archiwalnych oryginalnych rysunków Dahlbergha, z których potem wykonali, znane już z drukowanych dzieł, np. Samuela Pufen-dorfa (De rebus a Carolo Gustayo... gestis commentariomm libri septem, Norimbergae 1696), ryciny różni obcy sztycharze.

Kim był Eryk Jonson Dahlbergh (Dahlberg)? Żył w burzliwych latach swej ojczyzny (1625—1703). Urodził się w epoce, kiedy to Gustaw Adolf umacniał sławę oręża szwedzkiego w Europie; pierwsze swe publiczne służby podejmował Dahlbergh za królowej Krystyny; żywą i odpowiedzialną działalność rozwinął za Karola X Gustawa i Karola XI, a zakończył swą błyskotliwą karierę żołnierza, polityka i inżyniera w czasie pierwszych lat zwycięskich zmagań z koalicją Karola XII⁹. Po rychłej stracie ojca, ziemianina i urzędnika, uczył się w kraju, potem w Hamburgu. Z pomocą wpływowych krewnych

10