DSCF0029

164

Dyskusje i recenzje

3. Wydanie niniejsze otwiera króciutka Przedmowa pióra Stanisława Płazy (s. 5). Autor Przedmowy pisze, iż wydawnictwo służyć ma nauce i kulturze politycznej, że gromadzi—dorobek Sejmu staropolskiego, — z którego korzystanie — ułatwione będzie dzięki indeksom, że obydwa te cele osiągnąć się dadzą wówczas, gdy publikacja - nie tracąc swego w pełni naukowego charakteru -przez niewielkie uproszczenie aparatu naukowego ułatwi percepcję tekstu także tym wszystkim którzy — chcieliby zapoznać się z tradycjami polskiego parlamentaryzmu. Wyraża wreszcie nadzieję, iż krytyka naukowa doprowadzi do skorygowania pomyłek i usunięcia niedociągnięć, w każdej tego rodzaju edycji trudnych do uniknięcia.

W obszernym (s. 7-40) Wstępie Stanisław Grodziski dokonuje szerokiego przeglądu dziejów dawnego i nowego wydawnictwa, od czasów Konarskiego, do dziś. Wykłada tu Autor m. in. powody zmiany nazwy: z legum na constitutionum: spośród tekstów zawartych w edycji pijarskiej pominie się te, które nie były produktem działalności ustawodawczej sejmu; w to miejsce postanowiono wzbogacić nową edycję o konstytucje i uniwersały sejmowe, przez Konarskiego i Załuskiego pominięte (s. 30). Dokonuje przy tej okazji obszernej interpretacji staropolskiego określenia konstytucja (s. 30-38). Na s. 38-40 krótko wyłożone zostały zasady edytorskie dzieła. Jego podstawę wydawniczą stanowią: a) urzędowe druki konstytucji sejmowych oraz b) rękopisy (s. 38). Tych ostatnich poszukiwano przede wszystkim w księgach kancelarii większej Metryki Koronnej (dalej: MK) oraz w księgach znaczniejszych grodów polskich: Krakowa, Poznania, Warszawy. Przyjęto układ chronologiczny, traktując jako osobną jednostkę wydawniczą każdy sejm. Przy wydaniu stosowano instrukcję wydawniczą z 1953 r. dla źródeł od XVI do połowy XIX w. Przypisy rzeczowe ograniczają się do objaśniania podobieństw z innymi normami, korektur pomyłek itp.; nazwy osobowe i geograficzne postanowiono objaśniać tylko w indeksach, które mają - wedle Autora Wstępu - być dołączone do każdego tomu. Podział na tomy nawiązuje do podziału zastosowanego w osiemnastowiecznym wydaniu i późniejszych uzupełnieniach: wynika z tego, że rzecz zaplanowano na 10 tomów, z praktycznych względów podzielonych na części (s. 40).

Następne dwie strony publikacji (s. 41-42) zajmuje Wykaz skrótów (wydawnictw, zespołów archiwalnych i instytucji), wreszcie od s. 43 rozpoczynają się właściwe VC z lat 1493-1526. W 34 (numerowanych liczbami rzymskimi) rozdziałach zamieszczono tu informacje o 34 sejmach i ich konstytucjach, poczynając od zimowego sejmu piotrkowskiego 1493 r., a skończywszy na sejmie piotrkowskim 1525/1526 r. Przyjrzyjmy się konstrukcji rozdziału poświęconego sejmowi na przykładzie sejmów piętnastowiecznych. Rozdział I, zatytułowany: Sejm piotrkowski 1493 r. zaczyna się Wstępem. Przedstawiono w nim krótko i fragmentarycznie dzieje przygotowań do sejmu. Nie próbowano ustalić daty otwarcia¹. Następnie wymieniono, które spośród aktów wydanych na sejmie piotrkowskim 1493 r. uwzględniono w niniejszym wydawnictwie (s. 45). Są to w kolejności: I. Statuta..., II. Uniwersale super emctionem czopowe, HI. Uniwersale ad capitaneos, IV. Institutio exactionis ferto-nunu.., V. Institutio daciae ąuartaepartis censuum annalium. O podstawach wydawniczych pozycji D-V poinformowano w odnośnych przypisach: uniwersały o czopowym i do starostów (II-III) zachowane w MK zostały przedrukowane z Codex epistolaris saeculi decimi quinti (dalej: CEpist.), zaś dwie następne pozycje (IV-V), zachowane także w MK, a dotąd nie publikowane, zostały z rękopisu odczytane przez I. Dwornicką. O podstawie wydawniczej pozycji I (statuty alias konstytucja) Wydawcy piszą dalej w tekście, referując dzieje odkrywania kolejnych przekazów statutów, konkludują, że edycja niniejsza opiera się na wydawnictwie Bandtkiego w Ius Polonicum; skorygowana i uzupełniona została ponadto na podstawie [innych, omówionych] tekstów. Dalej Wydawcy publikują owe przekazy od I do V, opatrując je tylko krótkimi nagłówkami, identycznymi z wymienionymi wyżej. Z dorobku ustawodawczego następnego sejmu, roku 1496, Wydawcy publikują tylko Statuty piotrkowskie Jana Olbrachta Sejm następny, roku 1498, reprezentowany jest dwoma uniwersałami poborowymi, następny, roku 1499-uchwałami o unii z Litwą oraz o czopowym i łanowym.

4. Na wieść o wydaniu pierwszego tomu, doznałem uczucia radości: wreszcie, po owym ćwierćtysiącleciu, będę mógł korzystać z nowej edycji. Gdy wydanie przeglądnąłem i przeczytałem, uczucie to pozostało, acz nieco przytłumione konstatacją, że publikacja mogłaby być lepsza i łatwiejsza do korzystania dla użytkownika. Pomny cytowanej już apostrofy z Przedmowy o potrzebie krytyki, postanowiłem ją przeprowadzić.

1

Por. tu pominięte przez Wydawców moje uwagi pt. Data rozpoczęcia seimu oiotrkowskiego 1493 roku,