DSCF0064

102

102

gorzkich słów wobec Gosiewskiego. W jednym z listów do swego syna J. S. Sapiehy tak pisał: „Obaczysz WM a podobno i tam się tego dowiesz, jako ten wychowaniec i kreatura moja pan Gosiewski często mię oskarża i niewinnie udaję się do KJM, czego chociam się sprawił za jego skargą przed KJM przed się on nie ustaje w swojej złości [...] dokłada [Aleksander Korwin Gosiewski], że goja mam za niewolnika i prosi KJM, żeby KJM z tej niewoli mojej wyzwolić raczył. Cóż było inszego czynić, jeno prawdę powiedzieć, że go ja za niewolnika nie mam, ale z rozkazania JKM poruczyłem mu regiment, a ponieważ JM nazywa to niewolą, ja JM niewolić więcej nie chcę, choć widzę, że mu się chce bardzo hetmaństwa. A iż nad wolę jego długo żyję, ciężko mu czekać śmierci mojej i stąd mi jest głównym nieprzyjacielem”³³.

Ostateczne w maju 1628 r. Gosiewski, poróżniony z Sapiehą, opuścił wojsko. Wyznaczył na swego zastępcę Henryka Szmelinga, starostę orleskiego³⁴. L. Sapieha, pozostawiony sam sobie, został zmuszony osobiście do objęcia dowodzenia nad wojskiem litewskim w Inflantach. Nie podjął już szerzej zakrojonych działań w Inflantach. Czas marnotrawił na szukanie swego zastępcy w Inflantach. Pojawiły się kandydatury m.in. Janusza Tyszkiewicza, wojewody trockiego, Janusza Kiszki, wojewody połockiego, Jana Eustachego Tyszkiewicza, wojewody brzesko-litewskiego, Krzysztofa Chodkiewicza, koniuszego litewskiego, a także ponownie J. S. Sapiehy³⁵. Działania w Inflantach zostały przerwane w chwili zawarcia rozejmu ze Szwedami w Al tm ar ku w 1629 r.

Podsumowując, można sformułować kilka ogólniejszych wniosków. Za konflikty wśród dowódców bardzo często odpowiadał dwór królewski, który kierował się nader często swoiście rozumianą polityką personalną. Za spory wśród dowódców odpowiadał także brak jasnego rozgraniczenia kompetencji wojskowych, co szczególnie dawało się zauważyć w przypadku hetmanów wielkiego i polnego.

Konflikty wśród dowódców bardzo często były przyczyną niepowodzeń militarnych. Oczywiście nie można ich demonizować, ale należy dostrzegać ich znaczenie dla przebiegu wydarzeń. Z ich powodu niejedna bitwa czy też wojna została przegrana przez wojska Rzeczypospolitej. We współczesnej historiografii za klęski militarne często obwinia się politykę królewską, niedoskonały ustrój państwowy, a zapomina się niestety o niszczącym wpływie konfliktów wśród dowódców na działania militarne prowadzone przez państwo polsko-litewskie.

W przypadku wojny o Inflanty w latach 1625-1629 właśnie z powodu sporów wśród dowódców zaprzepaszczono wiele okazji do pokonania sił szwedzkich. Główni aktorzy tamtych wydarzeń, przede wszystkim Lew Sapieha, Krzysztof Radziwiłł oraz Aleksander Korwin Gosiewski, którym nie można odmówić

³³    BibL Sałtyk. we Lwowie, f. 103, TP, 157/IV,k. 256v-257, Lew Sapieha, wojewoda wileński, do Jana Stanisława Sapiehy, marszałka wielkiego litewskiego, 24 X 1628 r., z Bowska.

³⁴    AG AD, Zbiory przejęte z BN, nr 6, k. 140, Zygmunt III do Lwa Sapiehy, hetmana wielkiego litewskiego, 2 VIII 1628 r., z Warszawy.

³⁵    AG AD, AR, V, 16468, k. 9, Marcjan Tryzna, pisarz litewski, do Krzysztofa Radziwiłł hetmana polnego litewskiego, 28 V 1628 r., z Warszawy.

ofiarnej służby dJa Rzeczypospolitej, niekiedy jednak podejmowali decyzje kierując się wzajemnymi animozjami. Musiało to mieć i miało wpływ na prowadzone przez nich działania wojenne. Na tle rywalizacji o urząd hetmana wielkiego litewskiego prywata nie raz przysłaniała im oczy. Oliwy do ognia dolewał Zygmunt III, który przez swoje decyzje nominacyjne podgrzewał tylko atmosferę. Ciągłe intrygi dowódców litewskich osłabiały także morale podległych im żołnierzy. Natomiast, co należy odnotować, w omawianym okresie odmienne wyznania religijne dowódców nie podsycały raczej animozji wśród kadry litewskiej.

Chociaż obszar naszych dociekań jest dość ograniczony, źródła są wymowne i wielokrotnie pokazują nam, jak dowódcy szwedzcy wykorzystywali konflikty wśród litewskiej kadry dowódczej dla planowania swoich operacji wojskowych. Niemożna pisać o armii litewskiej, tak samo jak i o koronnej, zapominając o osobistym wpływie dowódców, nie zawsze do końca pozytywnym, na prowadzone działania wojenne.