DSCF0364

Jednym z istotnych narzędzi regulacji użytkowania zasobów leśnych surowców niedrzewnych, zwłaszcza runa leśnego, są zasady udostępniania drzewostanów oraz instrumenty polityki w zakresie marketingu i przetwarzania surowców. Z raportów krajowych Akcji COST E-30 wynika, że model dostępu do zasobów leśnych w krajach europejskich jest podobny. Generalnie, wolny jest dostęp do lasów publicznych i korzystanie z niedrzewnych produktów i usług leśnych na własne potrzeby. Natomiast dostęp do lasów prywatnych oraz wykorzystanie zasobów niedrzewnych w celach komercyjnych podlegają pewnym ograniczeniom.

Analiza dostępnych w literaturze danych dotyczących użytkowania leśnych surowców niedrzewnych nie upoważnia do dokonania miarodajnych porównań zasobów tych surowców w poszczególnych krajach. Podstawowe, stojące na przeszkodzie problemy to: niejednoznaczność terminologii; zróżnicowanie znaczenia poszczególnych surowców, produktów i korzyści płynących z lasu w poszczególnych krajach; trudności ze zdefiniowaniem, a tym bardziej z waloryzacją szeroko pojętego ubocznego użytkowania lasu, obejmującego m.in. ochronne i rekreacyjne funkcje lasu. Raporty krajowe Akcji COST E-30 dają znacznie szersze możliwości dokonania wieloaspektowych porównań i analiz, nie stanowią one jednakże pełnego rozwiązania problemu. Występujące licznie luki informacyjne potwierdzają jedynie fakt, że usystematyzowanie w skali globalnej (czy też nawet tylko europejskiej) kwestii dostępu do informacji o występowaniu, pozyskiwaniu i obrocie leśnych surowców niedrzewnych, jest nadal sprawą otwartą.

Należy podkreślić, że w większości państw, szczególnie w wysoko rozwiniętych krajach Europy, obserwuje się aktualnie pewne przewartościowanie: mamy do czynienia ze spadkiem zainteresowania leśnymi surowcami, podkreśla się natomiast wzrastający udział korzyści wynikających z turystycznego i rekreacyjnego użytkowania lasu. W Polsce, ze względu na duże tradycje w tym zakresie, a zwłaszcza ze względu na fakt, że w wielu regionach kraju zbieractwo leśne stanowi ważne źródło utrzymania, istnieje pewna równowaga między aspektem surowcowym i rekreacyjnym. Trzeba jednak podkreślić, że w odniesieniu do surowców leśnych zainteresowanie skupia się aktualnie głównie na najcenniejszych płodach runa leśnego. Najważniejsze aktualne problemy związane z użytkowaniem leśnych grzybów, roślin owocodajnych, przemysłowych i leczniczych można w skrócie scharakteryzować następująco: duże, nawet wzrastające zainteresowanie tą grupą surowców, skupione jednak na bardzo nielicznej ilości gatunków (dotyczy to zwłaszcza owoców i grzybów); dalece niewystarczająca informacja o bazie surowcowej; mało wiarygodne informacje o rzeczywistej wielkości pozyskiwania owoców i grzybów leśnych (dane publikowane przez GUS uwzględniają wyłącznie skup i to tylko prowadzony przez zarejestrowane podmioty gospodarcze; nieznane lub nierespektowane w praktyce regulacje prawne (m.in. obowiązek zawierania umów z nadleśnictwem w przypadku zbioru komercyjnego); wolny dostęp do lasu - a zatem właściciel lasu nie czerpie żadnych korzyści finansowych z tytułu pozyskiwania płodów runa leśnego.

Niezależnie od tych problemów, znaczenie użytkowania tej grupy surowców i produktów, na tle innych surowców niedrzewnych, jest współcześnie dominujące. Pozyskiwanie owoców i grzybów dla znacznej części społeczeństwa jest bowiem ważnym, a niekiedy głównym źródłem dochodów. Skup tych produktów, a także prowadzenie plantacji roślin użytkowych, stymuluje rozwój lokalnej przedsiębiorczości.

Informacje o bazie surowcowej owoców, a zwłaszcza grzybów leśnych, praktycznie nie istnieją lub są nieaktualne. Jedyne dostępne dane dotyczą pozyskiwania, a w istocie skupu tych płodów. Istniejące regulacje prawne nakazują wprawdzie administracji lasów przeprowadzanie okresowej inwentaryzacji, ale prace te, jeśli nawet są wykonywane, praktycznie ukierunkowane są na aspekty siedliskoznawcze, nie spełniając oczekiwań ze strony użytkowania lasu - nie umożliwiają bowiem np. określenia wydajności surowcowej poszczególnych gatunków. Pozyskiwanie zasobów runa leśnego aktualnie zachodzi praktycznie poza kontrolą Lasów Państwowych, które ponadto nie czerpią żadnych korzyści finansowych z faktu udostępnienia lasów do zbioru określonych surowców. Kontrola Lasów Państwowych ogranicza się praktycznie jedynie do egzekwowania przepisów dotyczących wstępu do lasu.

Nowoczesne, dominujące aktualnie w Europie spojrzenie na szeroko pojmowane uboczne użytkowanie lasu, jest aktualnie skierowane głównie na korzystanie z rekreacyjnych i turystycznych funkcji lasu. Wraz z rosnącą liczbą ludności w miastach, wzrasta zapotrzebowanie na wypoczynek, którego naturalną formą jest obcowanie z przyrodą - wzrastają zatem i oczekiwania społeczne w tym zakresie. Lasy w Polsce stanowią bardzo atrakcyjną bazę dla turystyki i rekreacji; przy czym wypoczynek na terenach leśnych jest jedną z najtańszych form aktywności rekreacyjnej. Ruch turystyczny w lasach, zwłaszcza wokół dużych

14