DSCF0476 (2)

390 inteligencja

- manipulowanie-wykonywanie ruchów ope-racyjno-spra wczych.

Właściwości te są traktowane jako sprawności: w odbiorze bezpośrednich informacji o rzeczywistości (spostrzegawczość), w zakresie obróbki informacji poznawczych (inteligencja), w zdobywaniu doświadczenia (wyczuwalność), w wartościowaniu przedmiotów i działań (emotywność), w zakresie wykonywania czynności operacyjno-spraw-czych (mobilność). Wymienione sprawności podstawowe łącznie uczestniczą w każdym działaniu ludzkim i mogą funkcjonować na różnym poziomie, co pozwala po ustaleniu pewnych normatywów (średnich) dla populacji określić ich indywidualny poziom jako wyższy niż przeciętny - zdolności, lub niższy od przeciętnej - pewne dysfunkcje. Przyjmując takie założenia autor definiuje inteligencję następująco: „(...) inteligencja nie jest czymś odrębnym w stosunku do myślenia, nie jest żadną potencjalną, tajemną siłą, władzą, dyspozycją, zdolnością wyprzedzającą w czasie myślenie, lecz tylko i jedynie sprawnością w zakresie ujmowania strukturalnych i funkcjonalnych stosunków składników danego materiału treściowego, jest sprawnością myślenia” (Szewczuk, 1998).

Strelau przyjął definicję inteligencji zbudowaną eklektycznie z tez stawianych w różnych koncepcjach, uznanych subiektywnie przez autora za najbardziej istotne. Wedle autora stanowi ona „konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność wykonywania zadań lub rozwiązywania problemów wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku specyficznego dla jednostki oddziaływania między genotypem a środowiskiem” (Strelau, 1997). Elementy tej definicji wymagają uściślenia i wyjaśnienia. Konstrukt teoretyczny odnosi się do wciąż znikomej wiedzy na temat tego realnie istniejącego zjawiska. Względnie stałe warunki odnoszą się do struktur anatomicznych i zjawisk neurofizjologicznych determinujących zachowanie inteligentne. Efektywność wykonywanych zadań i rozwiązywania problemów jest tu elementem istotowym, a mierzona jest bądź jakością lub poziomem ich wykonywania, bądź też szybkością ich wyko

nania oraz szybkością uczenia się, które zależne są od wielu czynników indywidualnych (stan organizmu, poziom aktywacji, motywacja, wiedza) oraz środowiskowych (rodzaj otrzymanej instrukcji, czynniki zakłócające w postaci stresorów, nacisk grupowy). Czynnikiem względnie stałym wśród tych, które wyznaczają efektywność działania, są właśnie te warunki wewnętrzne, określane mianem inteligencji. Procesy poznawcze specyficznie ludzkie to: rozumowanie, wnioskowanie, myślenie abstrakcyjne, samokontrola, planowanie, korzystanie z dotychczasowego doświadczenia, które łącznie wyznaczają poziom i sposób przystosowania się jednostki do otaczającej rzeczywistości. Inteligencja kształtuje się w toku zawsze indywidualnych i niepowtarzalnych interakcji między genotypem a środowiskiem, gdyż zarówno genotyp, jak i oddziaływania środowiskowe w każdym przypadku są specyficzne, współdetermino-wane własną aktywnością jednostki, która jednakże też częściowo przynajmniej wyznaczana jest genetycznie (Strelau, 2000).

Najczęściej włącza się do wskaźników inteligencji: adaptację do nowej sytuacji i zmiennych wymogów zadania, optymalne uczenie się lub wykorzystanie doświadczenia i treningu, oraz myślenie abstrakcyjne przy użyciu symboli i pojęć. Stąd też ogólne kierunki w definiowaniu inteligencji można sprowadzić do traktowania jej jako:

-    zdolności przystosowania się do środowiska, akcentując aspekt funkcjonalny;

-    zespołu procesów myślowych, uwypuklając aspekt strukturalny;

-    abstrakcyjnego czynnika ogólnego, stanowiącego o plastyczności i energii umysłowej jednostki.

Nieco inaczej syntetyzował istniejące definicje inteligencji Edward Nęcka, który powołał się na prace Sternberga i Dettermana (1986), dokonujących podziału na trzy grupy, stąd:

-    inteligencja stanowi zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń;

-    inteligencja to zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska;

-    inteligencja to zdolność metapoznawcza, czyli rozeznanie się we własnych procesach poznawczych i zdolność ich kontrolowania.

Na tej podstawie autor sformułował definicję inteligencji, w której stanowi ona zdolność