DSCF0480 (2)

394 inteligencja

cie stanowi celową adaptację do realnie istniejącej rzeczywistości, a jeśli ta jest niemożliwa, jednostka podejmuje działania zmierzające w kierunku kształtowania, czyli zmiany rzeczywistości lub selekcji środowiska odpowiednio do jej zdolności adaptacyjnych.

Funkcje inteligencji. Wielu współczesnych autorów akcentuje głównie adaptacyjne funkcje inteligencji, wskazując, iż określa ona umiejętność wykorzystania przez jednostkę posiadanych możliwości umysłowych do efektywnego działania i adekwatnego odpowiadania na wymagania stawiane jej przez środowisko. Inteligencja jest niewątpliwie ważnym czynnikiem organizującym nasze życie, zaś jej szczegółowe funkcje polegają na struk-turalizacji świata, zaś tworzone w umyśle struktury są zdolne do przystosowania się do struktur środowiska. Dzięki rozwojowi inteligencji człowiek może reagować na wyzwania ze środowiska w sposób plastyczny i pełen inwencji, co zapewnia mu przetrwanie i dalszy rozwój. Inteligencja stanowi zatem jeden z ważniejszych czynników kształtowania całokształtu życia jednostki, czyli tzw. powodzenia lub niepowodzenia życiowego - powiązana jest z wykształceniem, odnoszeniem sukcesów i porażek w działalności zawodowej i szkolnej, a także z ubóstwem i patologią życia codziennego. Innymi słowy, stanowi istotny predyktor szans życiowych jednostki, co nie oznacza, że zawsze zostaje on adekwatnie do możliwości wykorzystany, gdyż to determinuje wiele innych czynników.

Wybrane typy teorii inteligencji i jej uwarunkowania. Poziom funkcjonowania intelektualnego jest warunkowany wieloma czynnikami endogennymi i egzogennymi. Jednym z problemów poruszanych w zakresie uwarunkowań inteligencji jest jej dziedziczenie. Rozwiązania tego problemu szukano poprzez badania porównawcze bliźniąt mono-zygotycznych, dyzygotycznych, wychowywanych w jednej rodzinie lub adoptowanych i wychowywanych oddzielnie. Wnioski uzyskane z tych badań wskazują, iż czynnik genetyczny odgrywa znaczącą, choć nie wyłączną rolę w determinowaniu poziomu intelektualnego człowieka. Ani dziedziczność, ani środowisko nie mogą być pomijane w analizie czynników determinujących różnice indywidualne w zakresie inteligencji. Wagę dziedziczenia podkreśla tu wysoka zgodność poziomu inteligencji bliźniąt monozygotycznych wychowywanych oddzielnie, zaś waga środowiska wynika stąd, iż niezależnie od podobieństwa genetycznego dzieci wychowywane razem są bardziej do siebie podobne pod względem poziomu inteligencji niż dzieci wychowywane oddzielnie (Nęcka, 1994; Guil-ford, 1978). Spór o dziedziczne i środowiskowe korelaty inteligencji rozwiązują Hans & Michael Eysenck, twierdząc, iż nie można odziedziczyć sposobu zachowania i tak nieuchwytnej i niematerialnej sprawności, jaką jest inteligencja. Można jednak odziedziczyć struktury somatyczne i anatomiczne, z których wywodzi się inteligencja i zachowanie, i na które oddziałuje środowisko (Eysenck, 1998). Ustalenie szczegółowych prawidłowości w zakresie oddziaływania czynników środowiskowych jest bardzo trudne, ze względu na ich złożoność, a także fakt, iż zwykle oddziałują one łącznie w większych kompleksach w różnie upostaciowanych konfiguracjach. Do warunków hamujących rozwój intelektualny zaliczono m.in. brak stymulacji w okresie niemowlęctwa, brak troski ze strony otoczenia, brak inteligentnych wzorów do naśladowania oraz małe możliwości kształcenia się. Ich przeciwieństwo stanowi podstawę czynników sprzyjających rozwojowi intelektualnemu. Różnice w zakresie płci wydają się być bardzo małe, jednakże te, które występują, opisuje się w kategoriach czynników zdolności specyficznych dla obu płci. Natomiast różnice uzyskane w zakresie odmienności rasowych budzą wątpliwości głównie z punktu widzenia metodologii badań inteligencji, albowiem skonstruowanie testów w pełni neutralnych kulturowo jest w zasadzie wciąż celem nieosiągalnym (Guilford, 1978).

1) Psychologiczne koncepcje inteligencji.

Psychologiczne teorie inteligencji powstały dla wyjaśnienia charakteru i źródeł różnic indywidualnych w zakresie poziomu wykonywania różnorodnych zadań, sprawności myślenia, rozumowania i rozwiązywania problemów, a zarazem pewnej stałości wewnątrz-osobniczej w tym zakresie, co skłoniło psychologów do stwierdzenia, iż istnieje cecha odpowiedzialna za tę międzyosobniczą zmienność i wewnątrzosobniczą stałość, któ-