DSCF0483 (2)

inteligencja 397

cją wyróżnia się, najogólniej rzecz przedstawiając, dwa nurty: psychometryczny, gdzie przedmiot zainteresowań stanowią różnice indywidualne w zakresie inteligencji, traktowanej jako pewna cecha, oraz podejście poznawcze, koncentrujące się na poznaniu procesów umysłowych, które warunkują inteligentne zachowanie się, ustaleniu ogólnych prawidłowości ich funkcjonowania w trakcie rozwiązywania różnorodnych problemów (Strelau, 2002). Kryterium teoretyczne i metodologiczne pozwala natomiast mówić o badaniach:

-    nad strukturą inteligencji (charakter i liczba składowych zdolności i ich wzajemne uporządkowanie hierarchiczne lub równorzędne);

-    nad biologicznym podłożem inteligencji (wyznaczniki inteligencji i jej dziedziczenie);

-    nad funkcjonowaniem poznawczym skorelowanym z inteligencją (sposób i specyfika procesów poznawczych);

-    nad środowiskowymi determinantami zdolności intelektualnych (Nęcka, 1994; Guil-ford, 1978).

Wspólnym mianownikiem i podstawą rozwoju wszystkich koncepcji inteligencji było i jest poszukiwanie optymalnych sposobów jej pomiaru, co zaowocowało konstruowaniem różnorodnych testów inteligencji i, adekwatnie do nich, powstaniem operacjonistycznych definicji i koncepcji inteligencji. W tradycyjnych metodach pomiaru inteligencji osoba badana otrzymuje do rozwiązania zadania, które w niewielkim lub żadnym stopniu nie odwołują się do posiadanej przez nią wiedzy. Jeśli natomiast rozwiązanie zadania wymaga posiadania takowej wiedzy, musimy upewnić się wstępnie, czy wszyscy badani posiadają ją w równym stopniu. Innymi słowy, testy inteligencji nie są testami wiadomości, nie służą sprawdzaniu wiedzy szkolnej, ale mierzą zdolności manipulowania elementami zadania i umiejętności znajdowania rozwiązań, które nie były zawarte w żadnym programie szkolnym (Eysenck, 1998). Wśród testów inteligencji można wyróżnić wiele ich ogólnych typów poklasyfikowanych wedle różnych kryteriów (Matczak, 2000):

1) Ze względu na liczbę osób badanych są to testy grupowe, które wykonuje wiele osób naraz, stosunkowo łatwe do przeprowadzenia i ekonomiczne, oraz testy indywidualne, przeznaczone do badania jednej osoby, gdzie oprócz rozwiązywania zadań testowych dokonuje się obserwacji zachowania badanego, dostarczającej dodatkowych informacji przydatnych w interpretacji wyników badania.

2)    W zależności od formy wykonywanych zadań są to testy zamknięte (zadania wraz z potencjalnymi ich rozwiązaniami) i otwarte (wymagające samodzielnego formułowania odpowiedzi).

3)    Ze względu na sposób odpowiadania wyróżniono testy werbalne (odpowiedź ustna lub pisemna) i wykonaniowe (działania na konkretnym materiale).

4)    Na podstawie wskaźników oceny wykonania i trudności zadań wyróżnia się testy szybkości (zadania łatwe, w ocenie liczy się czas wykonania) i testy mocy (zadania są zróżnicowane pod względem trudności, zaś ocenia się efekt końcowy, czyli jakość rozwiązania).

5)    Ze względu na przedmiot pomiaru wyróżnia się testy ogólne inteligencji (mierzące tzw. czynnik ogólny stanowiący podstawę wszelkich czynności intelektualnych) i testy poszczególnych zdolności (np. werbalnych, przestrzennych, liczbowych).

6)    W zależności od sposobu ustrukturali-zowania skal testowych i ich złożoności wyróżnia się skale rozwojowe (zadania ustruk-turalizowane według stopnia trudności, stanowiące zestawy prób dla poszczególnych poziomów wieku) i baterie testów (składające się z odrębnych testów do pomiaru różnych szczegółowych zdolności lub składników jakiejś zdolności bardziej ogólnej, zaś w ich obrębie zadania mogą być ułożone wedle kryterium trudności).

Dokonuje się także prób pomiaru inteligencji, posługując się metodami fizjologicznymi, mierzącymi niektóre funkcje umysłowe. Stwierdzono m.in. współzależność pomiędzy wielkością głowy i wagą mózgu a inteligencją (nieistotna statystycznie), dalej między przewodnictwem elektrycznym skóry, uznawanym za wskaźnik ożywienia umysłowego i motywacji a inteligencją (nieco bardziej istotna), „czasem reakcji” jako wskaźnika inteligencji, niższym u osób inteligentnych (różnica ta rośnie wraz z trudnością zadania), latencją fal mózgowych (czas latencji krótszy u dzieci