DSCF2536 (2)

Fbt. 3. Wrocław - kościół p.w. Marii Panny na Piasku. Dolna kwatera rewersu prawego skrzydła wewnętrznego pentaptyku z kościoła par. p.w. Matki Boskiej w Witkowie (dawne woj. zielonogórskie), 1490-1500 r.

mm

Fbt. 4. Wrocław - kościół p.w. Marii Panny na Piasku. Rzeźbiona predella tryptyku z klasztoru SS. Magdalenek w Lubaniu (dawne woj. wrocławskie), pocz. XVI w.

fania, Sąd Ostateczny to powtórne Objawienie Boga - Jego druga Epifania. Jednocześnie rozbudowana scena Pokłonu, podobnie jak i postaci św. św. Jerzego i Marcina mogły wskazywać na podkreślanie z woli fundatora znaczenia warstwy rycerskiej. Wybór tego tematu mógł też wynikać z chęci nawiązania do świętych kolońskich. W tym wypadku motyw Trzech Króli mógł być dodany przez cystersów, nie zaś fundatora. Klasztor w Lądzie, podobnie jak Łekno-Wągrowiec i Obra, należały do linii altenberskiej (Altenberg pod Kolonią) i określane są jako „klasztory kolońskie”. Według Jana Długosza klasztory te (Ląd i Wągrowiec) miały zwyczaj przyjmowania jedynie kandydatów pochodzących z Kolonii. Powodowało to zresztą konflikt, z władzami kościelnymi i świeckimi⁵’.

Rozbudowane sceny Pokłonu występowały również na Śląsku. W księstwie brzeskim w latach 1418-1428 powstały wielkie malowidła ścienne w Strzelni-kach i Krzyżowicach z rozbudowanymi scenami hołdu Króli i ich pochodem. Ich powstanie wiąże się z Ludwikiem II (1380-85-30 IV 1436), księciem legnicko--brzesldm⁵⁸. Po przejęciu władzy młody, bo około piętnastoletni książę wyruszył do Ziemi Świętej, potem do Holandii, a następnie do Budy na dwór Zygmunta Luksemburskiego. Wraz z nim pojechał do Niemiec, Francji i Anglii. Przed 1409 r. zawarł małżeństwo z Jadwigą Zapolya, hrabianką węgierską. Po jej śmierci (1414 r.) ożenił się z Elżbietą, córką Fryderyka 1, elektora brandenburskiego. Ślub ten odbył się w Konstancji 9IV1418 r.⁵⁹ W tyra czasie po powrocie do krąju przejął dziedzictwo po Wacławie legnickim. Być może śladem podróży i kontaktów z dworami zachodnimi są wspomniane malowidła. Zdaniem Alicji Karłowskiej-Kamzowej były one dziełem anonimowego twórcy, pochodzącego być może z Burgundii, określanego mianem Mistrza brzeskich Pokłonów Trzech Króli⁶⁰. Przypisuje się mu stworzenie kilku znaczących przedstawień ściennych, m.in. w zakrystii w kościele parafialnym p.w. św. Mikołąja w Brzegu⁶¹.

We wszystkich tych scenach Pokłonu Trzech Króli artysta ukazał wspaniałe królewskie orszaki, wędrujące przez okolicę, nad którą górowały miasta i zamki. Królowie przybywali przed szopkę, w której siedziała ukoronowana Maria z Dzieciątkiem. Sceny te miały nie tylko charakter eucharystyczny. Poza akcentami antyhusyckimi, tak podkreślanymi przez wspomnianą autorkę, ukazywały one przepych warstwy rycerskięj schyłku średniowiecza⁶². Twarz króla z orszaku

⁵⁷    Por. A. M. Wyrwa, Klasztory kolońskie z linii altenberskiej w Wielkopolsce, [w-.] Nihil superflimm esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowi, pod red. J. Strzelczyka, J. Dobosza, Poznań 2000 (Publikacje IHUAM 33), s. 521-543.

⁵⁸    K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, t. I: Piastowie wrocławscy i legnicko-brzescy, Wrocław 1973 (Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Seria A, nr 154), nr 76.

⁵⁹    K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich..., i. 1, s. 205.

⁶⁰    A. Karłowska-Kamzowa, Brzeskie malowidła ścienne z I połowy XV wieku. Zagadnienie związków śląsko-burgundzkich u schyłku średniowiecza, „Opolski Rocznik Muzealny” 6 (1975), s. 193-230.

⁶¹    A. Karłowska-Kamzowa, Dzieje sztuki w Brzegu, [w:] Brzeg. Dzieje, gospodarka, kultura, pod red. W. Dziewulskiego, Opole 1975, s. 442-483, szczeg. 457-461; Materiały do Katalogu Gotyckich Malowideł Ściennych w Polsce. Mateńałen zum Katalog Gotischer Wandmalereien in Polen, pod red. A. Karłowskiej -Kamzowej, Poznań 1981,1.1: Polska Południowo-Zachodnia (A. Karłowska--Kamzowa), s. 17.

⁶²    A. Karłowska-Kamzowa, Sztuka Piastów śląskich w średniowieczu. Znaczenie fundacji książęcych w dziąjach sztuki gotyckiej na Śląsku, Warszawa-Wrocław 1991, s. 68 n.