DSCF3166

kowym pozostałby niedostępny. Metodzie tej służy także akbidiiij^ autobiograficzny oraz esmstyczny len ostatni pojawia się w / e/l<_; ksyjnych dygresjach narratora Elementy eseju znaleźć można w kit ku utworach w Hanusi *4 to rozważania o spowiedzi, w Dwu modli twach ~ refleksja o pieśniach religijnych, w Łzach - interpretacja Mickiewiczowskiego liryku

JJogatszy zestaw form gatunkowych wiąże się z drugą metodą kreowania świata w syberyjskim cyklu - realizmem. Służą ternu takie formy jak obrazek, szkic fizjologiczny, reportaż i opis naukowy.®* Z obrazkiem, mającym juz półwiekową tradycję i uprawianym przez współczesnych - Orzeszkową, Konopnicką, Junoszę-Szaniawskiego i innych - Szkice łączy zasiada przedstawiania jednej sceny, obserwacji danego środowiska, jego realiów, w tym także językowych, a ponadto względną równowaga pomiędzy fabułą a „tłem”, w którym usytuowane zostały postaci. Najwięcej cech tego gatunku realizują dwie pierwsze nowele cyklu.

Poetyka azkicu fizjologicznego pojawia się w tych utworach, które przedstawiają - dość luźno związane z fabułą - swoiste „monografie” typów ludzkich (jak studium Żyda w Srulu z Lubartowa czy szew* ców w Macieju Mazurze, Hanusi i Dwu modlitwach), bądź instytucji społecznych i zjawisk obyczajowych (jak np. Jizjologia” syberyjskie-go szynku w Przewoźniku). Barierą ograniczającą zasięg ujęć „fizjologicznych" jest w Szkicach dążenie do indywidualizacji przed-stawień.*

Jest w cyklu także składnik reportażowy⁰⁷, przypominający relację z podróży (opis jakuckiej wiosny i ruszenia kry lodowej na Lenie w Stolarzu Kowalskim). Reportażowym chwytem posługuje się narrator np w Dwu modlitwach, gdy za pomocą translatio tempo rum wprowadza czytelnika w świat przedstawiony: *Jeżeli wieczorem, w czarne mrozu wielkiego, przechodząc przez puste ulice X., dojdziesz do końca ulicy Kozackiej, znajdziesz sie w punkcie, skąd jak na dłoni przedstawi ci się mniejsza dzielnica miasta

^ Zń A- Bartoszewicz, O głównych terminach i pojęciach w polttkiej krytyce literackiej w pierweujpołowie XIX wieku, WinuwA-PozcU 1973.

Zsfe. J Bachórz, Poezukiwanie realizmu, Studium o polskich obrazkach prozą wukneek mtędzypowetonwwym 1831-1863,    1972, s, 5-27.

¹⁷ Zob C. Nwdndski, O leoretycznoliUrackich tradycjach prozy dokumentarnej (pudru • ptwteói - reportaż), Toruń 1956

Skrajną, bo niemal całkowicie pozbiwi/mą „literackości”, formą przedstawiania świata jest upib naukowy, fy^yy elementy opisu podróży, opisu <d,n/>graficżiJego i geografii opisowej, Informacje typu otrzymują odrębny status j //zataja, przeniesione z tekstu gp>w nego do przypiąć w.

Genologiczne bogactwoSzkiców me zamyka się wyk^ezok w obrębie epiki. Konstatacjo wcześniejsze wskazują, iż wefatoo^y one o**;hy rodzajowo dramatu oraz liryki Synkretyzm tych ttkft/w Uwodzi jz poszukiwał Szymański takioj formy, która zdołałaby wyrazić w jogo syberyjskie przesłanie.

Cykl ic/.n ość

Szkice stanowią coś więcej niz luźny zbiór dziesięciu utworów; *ą mianowicie cyklem, świadomie przez autora ■- komponcwaną całością ideowo-artystyczną, która uzyskuje pełnię wyrazu me jako prosta suma jakości pojedynczych tekstów, lecz jako ich złożona struktura Przesłanki spoistości Szkiców pojawiły się juz w pierwodruku czasopiśmiennym w tytułach kolejnych utworów. Większość z mch w podtytule zawierała nazwę gatunkową („szkic’;, która w edycji książkowej została wyniesiona do tytułu.

W obrębie samego dzieła o zamiarze tworzenia cyklu świadczy już narrator, identyfikowany we wszystkich tekstach jako ten sam podmiot wypowiedzi, zachowujący personalną tożsamość. Cecha ta umożliwia nawiązania pomiędzy składnikami cyklu, takie jak wzmianka o Krawczykowskim w Macieju Mazurze, czy lokalizacja zdarzeń tego ostatniego utworu „nad tąz samą Leną".

Wewnętrzną jedność nadaje Szkicom ich syberyjska tematyka, na którą składają się tematy poszczególnych utworów, realizowane za pomocą fabuł co prawda autonomicznych, lecz ze względu na postać narratora komplementarnych względem siebie. Szymański nie angażuje tych samych postaci - z wyjątkiem narratora - w więcej niz jednym utworze, a jednocześnie pozwala swemu porte-parole sugero-

H Zob. B. Marczewska, Poetyka cyklu opowiadań, .Acta UammUtu UśmmhT 1980, Polis Polonica, seria 1, z. 35, K. Jakowska, Czas i przestrzeń w cyklu apowta■ dań, er. Cza* i przestrzeń w prozie potakuj XIX i XX wieku, pod red C. NiedzioisiutS* i J. Spoiny, Toruń 1990, s. 37-45.