page0133

123

przyczyną i ostoją, pozostaje niedostępne dla bezpośredniego naszego poznania, jest tylko hypotezą i nie może być przedmiotem dla nauki faktów; zawierałoby to sprzeczność.

Niestety, musimy wyznać, że choć słusznie odsyłamy do metafizyki spór o pojęcie duszy, nie wystarcza to, by zupełnie oczyścić z niej nasz umysł; niejeden, który uważa się za prostego i bardzo ścisłego eksperymentatora, jest bezwiednym metafizykiem. To też wyklinanie metafizyki wydaje się dziś nieco naiwnem. Już nie tak łatwo jak przed kilku laty ośmielamy się mówić: »Tutaj zaczyna się metafizyka a kończy wiedza pozytywna, dalej więc nie pójdę«. Jest nawet u nowoczesnych psychologów tendencya do zainteresowania się naj-wyższemi zagadnieniami filozoficznemi i do zajęcia względem nich stanowiska.

Drugi rodzaj określenia jest, jak powiedzieliśmy, przez wyliczanie. Zasadza się ono na postawieniu przed oczyma czytelnika zbioru zjawisk psychologicznych i na powiedzeniu mu: to wszystko bada psychologia. Jako wzory chętnie przedstawia się: pojęcia, rozumowania, wzruszenia i inne objawy życia duchowego. Jeśli jest to określenie czysto tymczasowe, prosty wstęp do rzeczy, możemy je ostatecznie przyjąć. Przyda się, by dać pierwsze wrażenia o rzeczach, by odświeżyć wspomnienia tych, którzyby przez szczególny jakiś wypadek nie domyślali się, że psychologia bada myśli nasze. Jakąkolwiek byłaby liczba tych tak zupełnych ignorantów, sądzę, że stanowią oni ilość nieznaczną;

http://rcin.org.pl