DSCF4863

W niektórych więzieniach wychowanie fizyczne budziło duże zaintereso osadzonych, toteż organizowano w nich koła gimnastyczne Z⁵⁰.    \

Zorganizowany w latach trzydziestych sy stem wychowawczy w wię?^. opierał się na nielicznej kadrze. Praktycznie, nawet w duży ch więzieni^ działalność wychowawczą prowadził jeden etatowy pracownik - pomoc-naczelnika /^3l. Miał on co prawda do dyspozy cji kapelanów' i nauczycieli, a]Jl oni nieliczni. Dla jednych i drugich było to zajęcie uboczne. W małych więzieni^!’ gdae nie było wyodrębnionego działu wychowawczego, działalność wychowawJ^1, w miarę posiadanych możliwości, prowadził naczelnik. Stąd też skuteczność p_ra wychowawczej w dużym stopniu zależnej od przygotowania i zaangażować nielicznej kadry, musiała mieć ograniczone efekty.

2. Nauczanie

Przed pierwszą wojną światową szkoły więzienne istniały na terenie zaborów pruskiego i austriackiego. Nie było ich na ziemiach zaboru rosyjskiego. W czasie wojny kilka szkół utworzono na terenie okupacji niemieckiej. Nauczyciele szkól więziennych po większej części nie znali języka polskiego i z tego powodu ni_e mogli podjąć pracy w polskich więzieniach Z³². Toteż po wyzwoleniu polskie władze więzienne prawie od podstaw organizowały nauczanie więźniów.

W latach dwudziesty ch prawie połowa więźniów nie umiała czytać ani pisać, Odsetek analfabetów’ w więzieniach nie odbiegał od przeciętnej krajowej Ą Wykazywał tendencję malejącą, ale ze względu na stały dopływ skazanych nieumiejących czytać i pisać, pozostał wysokim aż do samej wojny.

Kierownictwo polskiego więziennictwa od samego początku zdawało sobie sprawę z konieczności nauczania więźniów, toteż sposób rozwiązania tego problemu starało się unormować w aktach prawnych i przepisach wykonawczych. Już dekret z 1919 r. zobowiązywał więzienia do objęcia nauką wszystkich nieletnich i analfabetów' w zakresie, jaki obowiązyws v szkołach ludowych 1%l

Początkowo nie było jednolitych przepisów odn 3 nauczania więźniów, toteż na ziemiach każdego b. zaboru szkolnictw    ięzienne inaczej było

zorganizowane. W więzieniach na ziemiach b. zabc    ruskiego obowiązkiem

nauczania objęto więźniów do 30 roku życia, a w v eniach na ziemiach b. żabom rosyjskiego do 45 roku życia Z³⁵.

Zasadniczy' przepis, regulujący sposób nauczana więźniów i organizację szkolnictwa więziennego, wydano w 1924 r. Obowiązkiem nauczania objęto wszystkich nieletnich, oraz dorosłych skazanych na karę ponad rok więzienia, o ile przez przynajmniej 4 lata nie uczęszczali do szkoły powszechnej lub średniej. Pozostali więźniowie mogli uczęszczać do szkoły' za zezwoleniem naczelnika, a prewencyjni za zgodą władzy', która nimi dysponowała.

Nauczanie odbywało się według programu dla szkół powszechnych. Obok przedmiotów nauczanych w szkole wprowadzono naukę rzemiosła. Szkołę dla dorosłych podzielono na trzy oddziały:

I    - dla analfabetów - nauka czytania, pisania, rachunków i religii.

II    - dla półanalfabetów' - uzupełnienie wykształcenia do poziomu wiedzy Jaki dają szkoły powszechne.

III    - dla posiadających wykształcenie z zakresu pierwszych lat szkół powszechnych - pogłębienie ich wiedzy'.

Więźniów zaliczonych do dwóch pierwszych oddziałów dzielono na niewielkie zespoły uczniowskie. Zajęcia w pierwszy m oddziale powinny się odbywać trzy' razy ty godniowo po dwie godziny dziennie, w II oddziale dwa razy ty godniowo po dwie godziny dziennie, a w III oddziale dwa razy' tygodniowo po jednej godzinie dziennie. W niedziele i święta powinny być organizowane odczyty' i pogadanki na tematy religijne, history czne, przyrodnicze, geograficzne i z zakresu etyki. Przed rozpoczęciem nauki w' szkole, przy' przejściach z jednego oddziału do drugiego, a także po ukończeniu szkoły, więźniowie składali komisyjne egzaminy. W skład komisji egzaminacyjnej wchodzili: prokurator sądu okręgowego jako przewodniczący, naczelnik więzienia, kapelan i nauczyciel. Do komisji egzaminacyjnej mógł również wchodzić przedstawiciel inspektoratu szkolnego. W szkołach więziennych używano podręczników szkolnych zatwierdzonych przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Nadzór nad nimi sprawowały inspektoraty szkolne P⁶.

Te same zasady organizacji nauczania więźniów' utrzymano w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości o zasadach zaspokajania potrzeb religijnych więźniów i o działalności oświatowej, szkolnej i pozaszkolnej w więzieniach z 1926 r. Rozporządzenie Prezy denta RP z 1928 r. ustalało, że obowiązkowi szkolnemu podlegali więźniów e . którzy nie ukończy li 4 klas szkoły powszechnej P\ Regulamin z 1931 prowadzał wymóg, ażeby nauczyciele więzienni, obok odpowiednich kw a    ej i pedagogicznych posiadali jeszcze przygotow anie

penitencjarne. Mus dawać odpowiedni egzamin. W szkołach więziennych wprowadzono próg i metody nauczania ustalone dla szkół kształcących dorosłych. Liczbę y    ;ifj nauki M oddziale I zwiększono do 8 a w II do 6

ty godniowo. Określ    . eż liczebność zespołów' uczniowskich do 25 analfabetów'

ido 50 w wyższych d działach. Obowiązek nauki rozszerzono na skazanych na karę pozbawienia woiności powy żej 6 miesięcy, o ile nie przekroczyli 40 roku życia#⁸.

Ustawa z 1939 r. na więzienia o progresywnym systemie wykonania kary, niepełnoletnich, kolonie rolne i więzienia rzemieślnicze nakładała