DSCF4989

Więziennictwo polskie wielokrotnie było przedmiotem pogłębio nych analiz i ocen. W tym miejscu zwłaszcza należy wyrnienió opublikowane przez Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalu zacji bogate, choć często kontrowersyjne, materiały z konferencji naukowej pt „Doświadczenia i perspektywy systemu penitencjarnego w Polsce” (pod redakcją T. Szymanowskiego i A. Rze-plihskiego, Warszawa 1987). Podsumowaniem badań nad więziennictwem w okresie Polski Ludowej jest zbiorowa praca pod redakcją P. Wierzbickiego: Rozwój penitencjarystyki w PRL (Warszawa 1988), przygotowana przez liczny zespół badaczy z Centralnego Zarządu Zakładów Karnych oraz Instytutu Badania Prawa Sądowego Ministerstwa Sprawiedliwości.

Bogaty dorobek penitencjarystyki polskiej — to jednak przede wszystkim setki studiów monograficznych i rozpraw, a także podręczników i komentarzy dotyczących tej dziedziny, z których w tym krótkim wprowadzeniu wymienić można zaledwie kilka, jak np.: S. Walczak: Prawo penitencjarne — Zarys systemu (Warszawa 1972), J. Sliwowski: Prawo i polityka penitencjarna (Warszawa 1982), S. Lelental: Prawo karne wykonawcze (Łódź 1983), A. Tobis: Prawo i polityka penitencjarna (Poznań 1978), S. Pa-wela: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz (Warszawa 1972), C. Czapów i S. Jedlewski: Pedagogika resocjalizacyjna (Warszawa 1971), A. Krukowski: Wybrane zagadnienia nauki polityki kryminalnej (Warszawa 1977). Poważną rolę w konfrontacji stanu polskiej penitencjarystyki z tendencjami światowymi odegrały też opracowania zbiorowe pod redakcją B. Hołysta pt. „Problemy współczesnej penitencjarystyki w Polsce” (t. I 1984; t. II 1987).

Zawarte w niniejszej książce opracowania opierają się na referatach przedstawionych na zorganizowanej przez Centralny Zarząd Zakładów Karnych sesji jubileuszowej pn. „Wczoraj, dziś i jutro więziennictwa polskiego”, odbytej w Popowie k. Warszawy w dniach 5—7 grudnia 1988 r. Zadaniem moim, jako redaktora tych bogatych materiałów, było w szczególności zadbanie o ich ogólną jednolitość co do formy i treści, a także ułożenie według określonej koncepcji tematycznej. Stąd też układ, w którym prezentuje się najpierw generalne opracowania przedstawiające rozwój polskiego więziennictwa w latach 1918—1988, a następnie konfrontację polskiej teorii i praktyki ze współczesnymi tendencjami w tej dziedzinie. Osobny blok tematyczny stanowią, jakże ważne, zagadnienia kadr służby więziennej, a także studencki ruch penitencjarny, który potencjalnie jest, a w pewnych okresach był wydatnym źródłem pozyskiwania dla więziennictwa wykształconych kadr. Dodajmy, rzecz jasna, istotne znaczenie naukowo-badawcze tego ruchu i jego wpływ na „otwarcie” społeczne bram więziennych.

Bogaty jest blok tematyczny prezentujący środki i metody pracy penitencjarnej z różnymi kategoriami skazanych. Uzmysławia on złożone problemy pracy resocjalizacyjnej i potrzebą szerokiego wykorzystywania wiedzy pedagogicznej, psychologicznej i socjologicznej w tej działalności, która stanowi kamień węgielny i sens istnienia systemu. Sądzą, że zawarte tu opracowania zwrócą szczególną uwagą wszystkich, którzy interesują sią funkcjonowaniem systemu penitencjarnego i jego efektami.

Pracą zamykają rozważania o problemach społecznej readaptacji skazanych. Jej „przyczółki” — to kontakty skazanych ze światem zewnętrznym, a element decydujący — pomoc i opieka postpenitencjarna, przede wszystkim zaś udział społeczeństwa w readaptacji osób zwalnianych z zakładów karnych. Jest to dziedzina, która ciągle oczekuje dalej idących, śmiałych przedsięwzięć organizacyjnych i inicjatyw społecznych.

Polski system penitencjarny podlega obecnie głębokim reformom. Ich główne elementy oraz perspektywiczne zamierzenia przedstawia opracowanie R. Soroki, dyrektora Centralnego Zarządu Zakładów Karnych. Sądzić należy, że zasadniczymi elementami kształtującymi te perspektywy będzie przede wszystkim utrwalenie tendencji do zmniejszenia populacji więziennej, co w sposób zasadniczy poprawia możliwości pracy resocjalizacyjnej ze skazanymi, a następnie wprowadzenie w życie nowych, bardziej postępowych regulaminów wykonania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania. Jednak bardziej zasadnicze systemowe zmiany wiązać można z reformą kodyfikacji prawa karnego, która określi nową politykę karną i jej finalny element ~ politykę wykonania kar.

Pragnę wyrazić nadzieję, że bogactwo wiedzy, doświadczenia i idei reformatorskich zawarte w opracowaniach składających się na tę książkę dobrze będzie służyć celowi w postaci postępowych i dalekosiężnych reform w systemie więziennictwa polskiego.

Andrzej Marek

— 7 —