DSC06920 (2)

odczuciu dzieci, przedstawimy ogólne zestawienie kartek z wypowiedziami pozytywnymi i negatywnymi. Dane te prezentuje tabela 5.

Tabela 5

Postawy dzieci wobec rodziców i pozostałych członków rodziny

u Lp. Adresaci	f tC! 1 o 1 J>> | J ii ■“5 fs 8 > O £ a g N .s tJ J 3	Kartki z wypowiedziami pozytywnymi				Kartki z wypowiedziami negatywnymi
		od dziecka do członków rodziny		od członków v rodziny do dziecka		od dziecka do członków rodziny		od członków rodziny do dziecka
		a 2 !0 £ Ń o V bo S 0	*	liczba ogólna	a*	liczba ogólna		liczbą ogólna
j t &	c 1 d 1 e			i	O	h	i	)	Sc
j 11 Matki |j 170		2415	35,5	2539	42,7	543	8,1	j 551	9,3
1 2 i Ojcowie	349	1344	19,8	1154	19,4	669	10,0	708	IM
1 31 Siostry J I młodsze	89	441	6,5	274	4,6	324	4,9	273	4,8
i 4 Siostry starsze	111	418	6,2	365	6,1	434	6,5	384	6,5
| Bracia młodsi	89	382	5,6	276	4,6	384	5,8	364	6,1
1 Bracia starsi	131	396	5,8	304	5,1	470	7,1	516	8,7
7 Babcie	62	162	2,4	183	2,1	73	1*1	74	1,2
8 Dziadkowie	26	57	0,8	41	0,7	46	0,7	23	0,4
9 Ciocie	25	60	0,9	68	1,2	35	0,5	29	0,5
U Inne osoby	33	69	1,0	66	1*1	112	1,7	76	1,3
11 Sam	370	389	5,7	96	1,6	262	3,9*	113	1,9
U „Nikt”	370	665	9,8	581	9,8	3312	49,7	2829	47,6
Bazem		6798	100	5947	100	6664	100 | 5940		100

Ogólny rzut oka na poszczególne rzędy, w których zawarte są dane liczbowe z badań dotyczących chłopców i dziewcząt łącznie, wskazuje, iż przekrój stosunków rodzinnych badanych dzieci jest bardzo zróżnicowany. Najlepiej ilustrują to stwierdzenie zestawienia kartek w rzędach oznaczonych literami d, f, h oraz j |

j Procenty (rubryka: e, g, i, k) obliczono od ogólnej liczby kartek z wy-

W rzędzie d tabeli 5 zawarte jest zestawienie sumaryczne kartek | wypowiedziami pozytywnymi od dziecka (chłopców i dziewcząt) do członków rodziny, samego siebie i „pana Nikt”, Kartek tych jest ogółem 6798. Z tej liczby najwięcej, bo 2415 (35,5%) kartek otrzymały matki. Do ojców zaś chłopcy i dziewczęta łącznie skierowali 1344 kartki, tj. 19,8%.

W sytuacji, gdy stosunek kartek z wypowiedziami pozytywnymi na korzyść matek wyraził się liczbą 2415 :1344, widać^j^ matki sa bardziej preferowane przez badane dzieci niż ojcowie i pozostali członkowie rodziny. Obraz ten wskazuje, że mamy tu do czynienia z jakimś mechanizmem warunkującym tę sytuację. Niewykluczone, że jest to mechanizm identyfikacji.

Przed przystąpieniem do rozwinięcia naszego punktu widzenia pragniemy stwierdzić, że przez identyfikacją rozumiemy tu proces utożsamiania się dziecka z innymi osobami, mającymi dla niego znaczenie psychologiczne i społeczne (przeżywanie ich sukcesów i porażek jako własne), będącymi przedmiotem silnych pozytywnych uczuć, pragnień, dążeń. Teoretycznie dziecko może się zidentyfikować z osobą płci przeciwnej i może nic nie przyjąć od osoby swej własnej płci. Może ono także silnie zidentyfikować się Z osobą własnej płci w sensie specyficznym i z osobą płci odmiennej w sensie ogólnym².

powiedziami, które dzieci skierowały do rodziców i pozostałych osób w rodzinie, do siebie i „pana Nikt”. Ogólne liczby kartek w poszczególnych rubrykach „razem” są większe, niż to wynika z przemnożenia liczby kartek przez liczbę osób w rodzinie. Pochodzi to stąd, że badane dzieci kierowały niekiedy kartkę z tą samą wypowiedzią do kilku osób jednocześnie.

⁸ Wielu psychologów zgodnych jest co do tego, że utożsamianie się (identyfikacja) ma podstawowe znaczenie w teorii osobowości i rozwoju dziecka. Chociaż istnieją pewne różnice w terminologii określającej to zjawisko, to jednak wszystko mieści się w twierdzeniu, że dziecko jest emocjonalnie ustosunkowane do jednego ze swoich rodziców i próbuje go naśladować w swoim własnym życiu (jego ideały, postawy, postępowanie). Zgodnie z wielu teoriami, dzieci obojga płci utożsamiają się w okresie początkowym ze swoimi matkami, przywiązują się do nich, naśladują je. Jest to niejako nagroda dla matki za jej największy początkowo udział w wychowaniu dziecka (Payne, Mussen, 1956; Sopchak, 1952).

Termin identyfikacja (zapożyczony z psychoanalizy) jest wieloznaczny. W najpospolitszym jego użyciu jest synonimem naśladowania i ma duże znaczenie w teoriach dotyczących powstawania normalnych osobowości.

89