DSCF6811

wania się listownego lub osobistego z rodziną w przeciągu 3 miesięcy, d) nie otrzymywali przesyłek żywnościowych i nie mogli zakupywać żywności za pieniądze, złożone do depozytu lub otrzymane tytułem wynagrodzenia za pracę.

Więźniowie klasy drugiej: a) mogli komunikować się z rodziną listownie i osobiście raz na dwa miesiące, b) mogli zakupywać dodatkową żywność za pieniądze zarobione, c) mogli korzystać tylko z niektórych ulg regulaminowych, d) nie mogli rozporządzać pieniędzmi złożonymi przez nich lub osoby trzecie do dypozytu.

W więzieniach izolacyjnych więc wprowadzony był swoisty system progresji. System progresywny, uznany w okresie międzywojennym za najwyższy wyraz postępu i wprowadzony do polskiego systemu penitencjarnego przez regulamin więzienny z 1931 r., stosowany był w nieco obostrzonej formie również do recydywistów. W systemie tym wykonywane były kary orzeczone na czas ponad trzy lata, w więzieniach specjalnie na ten cel przeznaczonych. System ten zmierzał do stopniowego przygotowania więźnia do normalnego trybu życia na wolności, a środki temu celowi służące sprowadzały się do:

a)    segregacji więźniów i osadzania ich w różnych więzieniach w zależności od cech indywidualnych, wieku, pobudek przestępstwa, poprzedniej karalności i czasu trwania kary;

b)    podziału na klasy — ze stopniowym polepszaniem warunków życia więziennego i rozszerzenia zakresu ulg dla więźniów, w zależności od stopnia wykazanej poprawy;

c)    pracy obowiązkowej, kształcenia ogólnego i zawodowego oraz wychowania moralnego i religijnego.

Więźniowie, odbywający karę według zasad systemu progresywnego przechodzili kolejno przez trzy klasy. W klasie pierwszej skazani przebywali przez co najmniej sześć miesięcy, natomiast recydywiści przez co najmniej dwanaście miesięcy, przy czym, jeżeli warunki miejscowe na to pozwalały, przez okres pierwszych trzech miesięcy, powinni być osadzani w celach jednoosobowych. Były to jedyne obostrzenia w stosunku do recydywistów. Jednocześnie jednak regulamin stanowił (§ 232), że więźniowie, którzy nie wykazują poprawy lub którzy, ze względu na swe zachowanie złe, mogą grozić niebezpieczeństwem demoralizacji wobec pozostałych więźniów, powinni być pozbawieni prawa odbywania kary według systemu progresywnego. Więźniów tych przenieść należy do więzień izolacyjnych. W dużym stopniu przepis ten odnosił się do recydywistów.

Gdy chodzi o praktykę i zakres, w jakim stosowane było wykonywanie kary pozbawienia wolności w więzieniach izolacyjnych, to na podstawie piśmiennictwa podać można następujące dane: pierwsze więzienie izolacyjne we Wronkach utworzono w 1935 i\; przebywało w nim w 1937 r. — 921 skazanych; utwo-

rzono również oddziały izolacyjne przy więzieniach w Tarnowie i Łomży; w latach 1936—1937 organizowano więzienia izolacyjne w Słonimiu, Pińczowie, Chełmie, Starogardzie i Mysłowicach¹®.

Ustawa z dnia 26 lipca 1939 r. o organizacji więziennictwa (Dz.U. Nr 68, poz. 457), wieńcząca dzieło reform penitencjarnych w okresie międzywojennego 20-lecia, wprowadziła podział więzień na zwykłe i specjalne, stosownie do ich penitencjarnego przeznaczenia. Do więzień specjalnych mieli być kierowani skazani, którzy ze względu na swe właściwości wymagają wyodrębnienia i traktowania według metod szczególnych. Skazani nieprzydatni do umieszczenia w więzieniach specjalnych mieli być kierowani do więzień zwykłych.

Ustawa przewidywała następujące typy więzień specjalnych:

a)    więzienia obserwacyjno-rozdzielcze, w których przeprowadzano badanie osobowości skazanych celem ustalenia metod postępowania i wyboru więzienia, do którego mieli być kierowani dla odbywania kary;

b)    więzienia dla słabych fizycznie, dla chorych na schorzenia niebezpieczne dla otoczenia i dla niepełnowartościowych psychicznie, którzy nie mogli być użyci do pracy w normalnych warunkach więziennych i wymagali odrębnego traktowania;

c)    więzienia izolacyjne dla recydywistów, przestępców zawodowych lub z nawyknienia oraz innych kategorii skazanych, co do których zachodziła potrzeba wyłączenia z więzień zwykłych i zastosowania obostrzonego rygoru ze względu na rodzaj i motywy przestępstwa lub też ich zachowanie się w więzieniu;

d)    więzienia kolonie rolnicze dla skazanych pracujących przed popełnieniem przestępstwa w rolnictwie lub rzemiosłach rolniczych, którzy w warunkach zbliżonych do życia na wolności pogłębiać mieli swe wiadomości rolnicze;

e)    więzienia zakłady rzemieślnicze dla skazanych pochodzących ze środowisk miejskich rzemieślniczych i robotniczych, którzy mieli nabywać i pogłębiać swe wiadomości fachowe;

f)    więzienia lub oddziały dla niepełnoletnich w wieku od lat 17 do 21;

g)    więzienia ruchome ośrodki pracy dla skazanych na kary do 3 lat celem zatrudnienia przy robotach społecznie użytecznych.

Recydywiści, przestępcy zawodowi lub z nawyknienia nie mogli być kierowani do więzień kolonii rolniczych i zakładów rzemieślniczych. Mogli więc odbywać karę we wszystkich innych typach więzień specjalnych oraz w więzieniach zwykłych. Więzienia izolacyjne zaś przeznaczone były dla recydywistów szczegól-

¹⁰ M. Czerwiec: Więzienioznastwo, Zarys rozwoju więziennictwa, Warszawa 1958, s. 228; T. Krychowski: op. cit., s. 11; T. Mitra-szewski: op. cit., s. 25.

— 87 —