DSCN0025

¹⁵⁴    OialekJyka oJwi_e{enia

dykatu, tym bardziej robił się zarazem wykwintny i wzniosły « oto kończy na syntezie Beethovena i Casino de Paris. Odnosi podwójne zwycięstwo: to, co na zewnątrz tłumi jako prawdę wewnątrz może dowolnie reprodukować jako kłamstwo. „Lekka" sztuka jako taka, rozrywka, nie jest formą schyłkową. Kto zarzuca jej zdradę ideału czystej ekspresji, ten ulega złudzeniom co do społeczeństwa. Czystość sztuki burżuazyjnej, która hipostazowala się jako królestwo wolności w przeciwieństwie do materialnej praktyki, była od początku okupiona wykluczeniem klasy niższej — sprawie tej klasy, prawdziwej ogólności, sztuka może być wierna tylko pod warunkiem, że wolna jest od celów ogólności fałszy. ywej. Poważna sztuka uchylała się przed tymi, którym niedola i bytowe konieczności powagę zmieniają w szyderstwo i którzy muszą się cieszyć, jeśli mogą dowolnie spędzać czas, kiedy nie sterczą przy kole napędowym. Lekka sztuka towarzyszyła sztuce autonomicznej jak cień. Jest ona społecznym nieczystym sumieniem sztuki poważnej. Okoliczność, że sztuka poważna wskutek społecznych uwarunkowań musiała rozmijać się z prawdą, nadaje sztuce lekkiej pozory rzeczowej słuszności. Prawdą jest samo rozszczepienie: wyraża ono przynajmniej negatywność kultury, na którą składają się obie sfery. Najgorszym sposobem pojednania sprzeczności jest wchłanianie sztuki lekkiej przez poważną lub odwrotnie. Tego zaś próbuje właśnie dokonywać przemysł kulturalny. Ekscentryczność cyrku, pantomimy i burdelu w stosunku do społeczeństwa jest dlań czymś równie przykrym jak ekscentryczność Schónberga i Karla Krausa. Dlatego jazzman Benny Goodman musi występować z budapeszteńskim kwartetem smyczkowym, i przestrzegać rytmu pedantyczniej niż jakikolwiek klarnecista orkiestry filharmonicznej, podczas gdy budapeszteńczycy przygrywają gładko wertykalnie i słodko jak Guy Lombardo *. Charakterystyczny jest tu nie brutalny brak kultury, głupota i nieokrzesanie. Przemysł kulturalny zlikwidował dawne partactwo przez własną perfekcję, przez zakaz i udomowienie dyletantyzmu, choć bezustannie popełnia ciężkie błędy, bez których nie można

* Dyrygent, popularny zwłaszcza dzięki corocznym transmitowanym przez radio koncertom noworocznym (pr^yp- tłum.).

prjtmysł kjJturaJny    MS

sobie w ogóle wyobrazić wysokiego poziomu. Nowością jest natomiast, że sprzeczne elementy kultury, sztuka i rozrywka, podporządkowane celowi, sprowadzone zostają do jednej fałszywej formuły: totalności przemysłu kulturalnego. Polega ona na powtarzaniu. Charakterystyczne innowacje polegają wyłącznie na ulepszaniu masowej reprodukcji - i nie jest to cecha zewnętrzna wobec systemu. Zainteresowanie niezliczonych konsumentów nie bez powodu zwraca się ku technice, nie ku sztywno powtarzanym, wyjałowionym i na wpół już zarzuconym treściom. Społeczna potęga, do której modlą się widzowie, potwierdza się skuteczniej w wymuszonej przez technikę wszechobecności stereotypu niż w nieświeżych ideologiach, których rzecznikami mają być efemeryczne treści.

• Mimo to przemysł kulturalny pozostaje przedsięwzięciem rozrywkowym. Dysponuje konsumentami za pośrednictwem rozrywki; nie w trybie dyktatu, ale przez immanentnie zawartą w zasadzie rozrywki wrogość w stosunku do wszystkiego, co jest czymś więcej niż rozrywką. Ponieważ wprowadzenie wszystkich tendencji przemysłu kulturalnego w krwiobieg publiczności dochodzi do skutku za sprawą całego procesu społecznego, to okoliczność, że w tej branży trwają nadal mechanizmy rynku, dodatkowo jeszcze tendencje te umacnia. Popyt nie został jeszcze zastąpiony przez czyste posłuszeństwo. Wielka reorganizacja filmu na krótko przed pierwszą wojną światową, stworzenie materialnych przesłanek jego ekspansji polegało właśnie na świadomym dostosowaniu się do rejestrowanych przez obroty kasowe potrzeb publiczności, których w pionierskim okresie kina w ogóle nie chciano brać pod uwagę. Kapitanowie filmu, którzy co prawda przymierzają wszystko do własnego przykładu, do mniej lub bardziej fenomenalnych przebojów, a przezornie nigdy do przykładu odwrotnego, do prawdy, i dzisiaj tak widzą sytuację. Ich ideologią jest interes.

0 tyle słusznie, że władza przemysłu kulturalnego polega na jego jedności z produkowanymi potrzebami, a nie na prostym przeciwieństwie do potrzeb, choćby ono samo było zarazem przeciwieństwem wszechwładzy i bezsilności. Rozrywka to przedłużenie pracy w późnym kapitalizmie. Poszukuje jej ten, kto chce się