DSCN0041 (2)

186 Dia/eAzłyAza oświecenie

ko divy, gdy ustroje opiekuńcze opatruje się odstraszającymi określeniami tabu, w rodzaju „biurokraci** albo „intelektualiści”, gdy podłość chroni się pod swojskim mianem. Zresztą nazwa, z którą głównie wiążą się magiczne praktyki, podlega dziś swoistej chemicznej przemianie. Przeistacza się w arbitralne i funkcjonalne określenia, których działanie jest wprawdzie obliczalne, ale właśnie dlatego samowładne dokładnie tak samo jak działanie archaicznych nazw. Imiona, pozostałości czasów archaicznych, zostały zaktuali-zowane, gdyż albo stylizuje się je na marki reklamowe — w przypadku gwiazd filmowych również nazwiska są imionami — albo kolektywnie standaryzuje. Mieszczańskie nazwisko, nazwisko rodowe, które nie było znakiem towaru, ale indywidualizowało nosiciela przez odniesienie do jego prehistorii, brzmi dziś staroświecko. Wywołuje u Amerykanów swoiste zakłopotanie. Aby zatuszować niewygodny dystans w stosunkach międzyludzkich, Amerykanie zowią się Bob albo Harry, przedstawiają się jako funkcjonalne elementy zespołu. Ten zwyczaj sprowadza stosunki między ludźmi do braterstwa publiczności sportowej, które chroni przed prawdziwym braterstwem. Sygnifikacja, jedyne, na co semantyka pozwala słowu, spełnia się w sygnalizowaniu. Słowa stają się tym bardziej sygnałami, im szybciej modele językowe są odgórnie puszczane w obieg. Ludowe pieśni nazwano — słusznie lub niesłusznie — upadłym tworem kultury warstw wyższych, ale w każdym razie pieśni te przyjmowały swą popularną postać w toku długiego i wielorako zapośredniczonego procesu doświadczeń. Natomiast rozpowszechnianie popular songs dokonuje się błyskawicznie. Amerykańskie wyrażenie Jadna określenie epidemicznie występujących mód, wzniecanych zresztą przez skoncentrowane potęgi gospodarcze, wyodrębniło ten fenomen na długo nim wytyczanie aktualnych linii generalnych w kulturze dostało się w ręce totalitarnych szefów reklamy. Gdy niemieccy faszyści lansują przez megafomy wyrażenie untragbar (nie do zniesienia), następnego dnia mówi tak cały naród. Wedle tego samego schematu narody, przeciwko którym kierował się niemiecki Blitzkrieg, przyjęły to słowo do swego żargonu. Powszechne powtarzanie określeń dotyczących podejmowanych środków i dccy-

Przemysł kulturalny

187

zji sprawia, że stają się one swojskie, tak jak w czasach wolnego rynku wszechobecność nazwy towaru zwiększała zbyt. Ślepe i szybko się rozszerzające powtarzanie wyznaczonych słów łączy reklamę z totalitarnym hasłem. Warstwa doświadczenia, która sprawiała, że słowa należały do ludzi, którzy nimi mówili, została zlikwidowana, a język spiesznie przyswajany nabiera chłodu, dotychczas znamionującego jedynie słupy ogłoszeniowe i kolumny anonsów w gazetach. Mnóstwo ludzi używa słów i zwrotów, których albo w ogóle już nie rozumie, albo którymi posługuje się tylko według ich behawiorystycznej wartości, niczym znakami ochronnymi, które ostatecznie tym silniej przywierają do przedmiotów, im mniej postrzegany jest ich sens językowy. Minister oświaty mówi z całkowitą ignorancją o dynamicznych siłach, a szlagiery śpiewają nieprzerwanie o rfoerie i rhapsody, i w zabiegach o popularność stawiają właśnie na magię niezrozumiałości, podniecający dreszczyk wyższych sfer. Inne stereotypy, jak mtmory_y są jeszcze w pewnej mierze rozumiane, ale odrywają się od doświadczenia, które mogłoby wypełnić je treścią. Tkwią w języku mówionym jak enklawy. W niemieckim radiu Flescha i Hitlera rozpoznać je można po afektowanej niemczyźnie spikera, który deklamuje narodowi „Do usłyszenia” albo „Tu mówi Hitlerjugend” czy zgoła „Fiihrer” w tonacji przejmowanej potem przez miliony. W takich zwrotach przecięta zostaje ostatnia więź między zasiedziałym doświadczeniem a językiem, więź, która w dziewiętnastym wieku działała jeszcze jednająco w dialekcie. Redaktorowi, który dzięki elastycznej postawie awansował na stanowisko scbrifł-leitera *, niemieckie słowa kamienieją pod ręką w obce. Po każdym słowie można rozpoznać, jak dalece zostało przez faszystowską wspólnotę narodową zepsute. Z czasem jednak język ten ogarnia wszystko, staje się totalitarny. W słowach nie można już dosłyszeć gwałtu, jaki im zadano. Spiker radiowy nie musi mówić nienaturalnie; więcej, nie może być tak, by jego wymowa różniła się gatunkowo od wymowy podległej mu grupy słuchaczy. Za to język i gestykulacja słuchaczy i widzów aż po niuanse, niedostępne

* Obco brzmiące słowo Kedakteur zostało przez nazistów zastąpione słowem Scbrifłleiter (pr%yp. tłum.).