CCI2012102321

342 Gatunki wypowiedzi w analizie stylistyczne)

ko wówczas, gdy jednoznaczną informację o temacie zawiera przytoczony w streszczeniu tytuł tekstu oryginalnego²⁶.

2. Streszczenia o strukturze rozbudowanej, na którą - oprócz elementów obowiązkowych (tematu i rematu) - składają się wyrażone w metajęzyku składniki fakultatywne, takie jak nadawca, odbiorca, gatunek, ocena itp-

Zdaniem Jerzego Bartmińskiego struktura kognitywna streszczenia pozostaje w związku z gatunkowym nacechowaniem tekstu wyjściowego. W przypadku analizowanych przez siebie streszczeń rozpraw naukowych Jerzy Bartmiński wyróżnił osiem fakultatywnych elementów kategorial-nych struktury kognitywnej:

1.    „nadawca-autor” (kto napisał tekst?),

2.    „odbiorca-adresat” (do kogo tekst jest adresowany?),

3.    „operacje” (jakie operacje wykonuje autor w płaszczyźnie badawczej, logicznej, kompozycyjnej itp.?),

4.    „materiał” (na jakiej podstawie materiałowej opiera autor swoje tezy?),

5.    „założenia” (na jakich założeniach opiera autor swoje tezy?),

6.    „metoda” (jakimi metodami posługuje się autor w dochodzeniu do swoich wniosków?),

7.    „intencje” (z jaką intencją autor się wypowiada?),

8.    „idea” (jaka jest ogólna idea tekstu?) [Bartmiński 1992, s. 12].

Wydaje się, że powyższą listę elementów fakultatywnych struktury

streszczenia rozprawy naukowej można poszerzyć jeszcze o dwa składniki, a mianowicie o kategorie „ocena” i „komentarz”. Oba te elementy bywają wprowadzane do streszczeń przez opracowujące je osoby.

Każdemu z wymienionych powyżej elementów streszczenia - jak pisze Jerzy Bartmiński - odpowiada zestaw wyrażonych w metajęzyku zwrotów i wyrażeń, które ów element werbalizują [Bartmiński 1992, s. 12].

Kategoria „autora” dysponuje nielicznymi wyrażeniami typu: autor, autorka lub konkretnym nazwiskiem autora. Najczęściej bywa werbalizowana ze względów kompozycyjno-stylistycznych.

Kategorię „operacji” autora - bardzo liczną - werbalizują określenia aktów poznawczych (autor bada, analizuje), określenia operacji logicz-

²⁶ Pojęcia tematu i rematu stosuje się tu do całego tekstu, a nie do mniejszych jego elementów (wypowiedzeń i ich sekwencji) [por. Bartmiński 1992, s. 9 i rozdział 6.].

nych (dowodzi, wnioskuje), określenia aktów mownych (omawia, pokazuje, wyjaśnia) oraz określenia operacji komponowania wypowiedzi (porządkuje, wylicza, ilustruje przykładami).

Na szczególną uwagę zasługuje kategoria: „ocena” i „komentarz”. Informacje pochodzące od autora streszczenia mogą być bowiem bardzo cenne dla użytkownika owego streszczenia. Na przykład wypowiedź: najważniejszym wynikiem badań jest... zawiera element oceny dokonanej przez autora streszczenia, jako że twórca tekstu wyjściowego zapewne nie wprowadza! takiego wartościowania swych wyników albo mógł mieć na nie inny punkt widzenia. Wprowadzenie elementów oceny pozostaje zazwyczaj bez szkody dla streszczenia, a - jeżeli ocena jest trafna - może być bardzo przydatne, zwraca bowiem uwagę czytającego streszczenie na rzeczy najistotniejsze.

Z kolei wyrażenia typu: autor w jasny sposób obrazuje... czy autor ilustruje swą tezę licznymi przykładami mają charakter nie tylko informacji, lecz także komentarza o stopniu przystępności streszczanej publikacji. Autor streszczenia wprowadza tego rodzaju komentarze, biorąc pod uwagę potrzeby potencjalnego odbiorcy streszczenia.

Streszczenia poszczególnych gatunków wypowiedzi różnią się wewnętrzną strukturą kognitywną, czyli - jak już wyjaśnialiśmy - liczbą i rodzajem pytań, na które odpowiadają. Nawet w przypadku jednego gatunku możemy mieć do czynienia z różnym zestawem składników struktury. Na przykład streszczenie utworu fabularnego może zostać ograniczone do struktury podstawowej i składać się z samego tematu i rematu, jak również może zostać poszerzone o składniki fakultatywne informujące o formie utworu.

PRZYKŁADY

1. Streszczenie utworu fabularnego ograniczone do struktury podstawowej

Lekarka mówi Krystynie o zagrożeniach, jakie niesie ciąża po przebytej chorobie nowotworowej. Antek żali się Jerzemu, że Renata ma o wszystko pretensje. Tomek rozmawia z autorem artykułu szkalującego „El-Med” i Pawia. Teraz stara się nawiązać kontakt z Więclawskim. Gdy Rysiek odbiera ze szkoły Maciusia i Bożenkę, widzi, że pani Zosia źle się czuje. Jerzy nie będzie walczyć z przyrodnim rodzeństwem o kamienicę.

[Źródło: „Gazeta Telewizyjna”, 29 listopada-5 grudnia 2002, s. 13]