CCI2012102319

338 Gatunki wypowiedzi w analizie stylistycznej

kie te formy mają charakter intertekstowy, tzn. nie istnieją bez innego tekstu [por. rozdział 5. o intertekstualności].

Streszczeniem danego tekstu będziemy zatem nazywać taki tekst, który powstał z przekształcenia innego tekstu, dotyczy treści lub treści i formy tego innego tekstu oraz jest krótszy od tegoż innego tekstu. Tekst poddawany streszczaniu będzie nosił nazwę tekstu oryginalnego (wyjściowego), a sposoby prowadzące do powstania streszczenia będą się nazywać metodami streszczania.

Zbiór cech konstytutywnych streszczenia można ująć w trzech punktach:

1.    streszczenie musi być zbudowane na bazie innego tekstu;

2.    streszczenie musi być przekształceniem tekstu oryginalnego;

3.    streszczenie musi mieć znacznie mniejszą objętość od tekstu oryginalnego.

Anglosaskie stylistyki normatywne zalecają, aby streszczenie nie przekraczało dziesięciu procent objętości tekstu oryginalnego.

Nie można natomiast za konstytutywną cechę streszczenia uznać „zachowania zasadniczej myśli” oryginału [Troskolański 1982, s. 356]. Prawdą jest, że streszczenie utworu fabularnego powinno zawierać zasadnicze zdarzenia i problemy, streszczenie artykułu prasowego - zasadnicze twierdzenia i argumenty, a streszczenie publikacji naukowej - zasadnicze tezy i wnioski. Niemniej wymóg ten nie jest bezwzględnie konieczny. Po pierwsze zdarzają się - najczęściej w żywej mowie - niefortunne realizacje streszczenia, w których nie została zachowana główna myśl komunikatu wyjściowego. Po drugie forma streszczenia dopuszcza w tzw. wyciągach selektywnych skróty o charakterze ilościowo-treściowym, które z natury rzeczy nie pozwolą zachować zasadniczej myśli oryginału. Na przykład autor streszczenia pracy naukowej z pogranicza kilku dyscyplin może podjąć się zdania sprawy z tych tylko części czy wątków, które należą do jego specjalności, i tym samym ma prawo pominąć inne - obiektywnie ważniejsze - wątki tekstu wyjściowego.

Drugorzędne cechy streszczenia to: funkcja informacyjna, monologo-wość i kodowanie w języku naturalnym.

Streszczenie jako struktura językowa odznacza się specyficznymi własnościami. Za jednostkę tekstu streszczenia uznaje się zdanie lub równoważnik zdania. Specyficzny rodzaj streszczenia, jakim jest tytuł tekstu prasowego, ogranicza się do jednego wypowiedzenia (np. Ameryka może użyć broni nuklearnej, Wyrok w zawieszeniu dla b. szefa suwalskiej UP). Streszczenia utworów literackich mogą natomiast liczyć nawet kilkaset wypowiedzeń.

Warstwa leksykalna streszczenia zależy od typu tekstu oryginalnego, a w szczególności od jego przynależności stylistycznej i gatunkowej. Streszczenia dokonywane w tym samym języku co język oryginału posługują się zazwyczaj słownictwem tekstu wyjściowego. Wyjątek od tej reguły stanowią streszczenia dokonywane metodą skrótu z opisem w metajęzyku (np. autor bada zjawisko..., w rozprawie opisywany jest schemat...) lub w mowie zależnej (stwierdzono, że..., wyróżniono następujące...). Formą podawczą streszczenia może być zarówno opis, jak i opowiadanie.

13.4. Próba klasyfikacji streszczeń

W literaturze przedmiotu nie znajdziemy powszechnie przyjętej klasyfikacji typów streszczeń. Wynika to po części z tego, iż problematyką streszczenia zajmowali się przedstawiciele różnych dyscyplin i omawiali streszczenie z właściwych sobie punktów widzenia, m.in. z punktu widzenia logiki [Marciszewski, Wojtasiewicz, Trzęsicki], informacji naukowej [Grabowska, Troskolański], nauki o literaturze [Danek, Grzenia], językoznawstwa [Gajda, Bartmiński], dydaktyki [Porayski-Pomsta i Wolańska].

Wydaje się, iż próbę sklasyfikowania streszczeń można rozpocząć od wydzielenia kryteriów podziału na zewnątrz- i wewnątrzjęzykowe [zob. też: Bartmiński 1992; Grabowska 1979].

Ze względu na aspekty zewnątrzjęzykowe można streszczenia klasyfikować według następujących kryteriów:

1.    Czy streszczenie jest wykonane przez autora tekstu wyjściowego (tzw. streszczenia autorskie, np. abstrakt lub streszczenie na końcu publikacji naukowej), czy też jest opracowane przez inną osobę (np. streszczenie dokumentacyjne dokonane przez pracownika informacji naukowo-technicznej)?

2.    Czy streszczenie występuje z tekstem oryginalnym (np. streszczenie na końcu publikacji naukowej), czy też w oderwaniu od niego (np. abstrakt wydrukowany w przeglądowym czasopiśmie naukowym)?