CCI2012102322

344 Gatunki wypowiedzi w analizie stylistycznej

344 Gatunki wypowiedzi w analizie stylistycznej

2. Streszczenie poszerzone o składniki fakultatywne

Biały Kieł w reżyserii Randala Kleisera to trzecia już ekranizacja klasycznej powieści przygodowej Jacka Londona. Akcja filmu rozgrywa się w ostatnich latach XIX wieku na Alasce. Kilkunastoletni Jack Conroy wyrusza do okręgu górniczego Klondike w s'rodkowym Jukonie, by przejąć tam po swym zmarłym ojcu kopalnię złota. Na swej drodze spotyka dzikiego wilka, który zostaje jego przyjacielem. Czarujący film o odpowiedzialności i odwadze.

13.5. Rola streszczenia - streszczania w edukacji

Do formy streszczenia uczniowie są przygotowywani od najniższych klas szkoły podstawowej, kiedy to uczą się nadawać tytuły pojedynczym obrazkom lub ich cyklom oraz tytułować ilustracje do czytanych tekstów. W klasach 4-6 uczniowie powinni opanować umiejętność streszczania utworu fabularnego: opowiadania (rzadziej: całej powieści), filmu, sztuki teatralnej lub widowiska telewizyjnego.

W przypadku utworów fabularnych operujących różnymi systemami znaków (literatura, film, komiks, gra komputerowa) można streszczać podstawowe składniki struktury dzieła, takie jak: fabuła, akcja, wątek. Streszczenie każdego z tych elementów świata przedstawionego utworu musi spełniać określone warunki.

Streszczenie fabuły wymaga przestrzegania związków między poszczególnymi częściami składowymi świata przedstawionego utworu. W tego rodzaju streszczeniu konieczne jest też ukazywanie zdarzeń z zachowaniem więzi przyczynowo-skutkowych niezależnie od tego, jaka jest kolejność owych zdarzeń w utworze. Streszczenie akcji wymaga natomiast zachowania takiej kolejności wydarzeń, w jakiej przedstawił je autor utworu.

Formą podawczą streszczeń utworów fabularnych może być albo opis (także w metajęzyku), albo też opowiadanie prowadzone w czasie przeszłym lub — dla ożywienia akcji - w praesens historicum, czyli czasie teraźniejszym wyrażającym funkcje czasu przeszłego.

PRZYKŁADY

1.    Streszczenie fabuły

Pan Tadeusz to historia konfliktu dwóch rodów szlacheckich - Sopliców i Horesz-ków - ukazana na tle wydarzeń historycznych z lat 1811-12. Źródłem konfliktu są wydarzenia z przeszłości - niedopuszczenie przez zamożnego stolnika Horeszkę do ślubu córki z Jackiem Soplicą, który rozgniewany, zabił ojca swej ukochanej i musiał udać się na emigrację. Po latach - jako ksiądz Robak - przybywa do majątku brata do Soplicowa i próbuje doprowadzić do pojednania zwaśnionych rodów przez małżeństwo swego syna Tadeusza z wnuczką Stolnika. Jego plany niweczy sługa Ho-reszków Gerwazy, który doprowadza do szlacheckiego zajazdu na Soplicowo, czego następstwem jest bitwa z Rosjanami i emigracja wielu jej uczestników. W 1812 roku wracają oni na Litwę wraz z wojskami polskimi i w atmosferze patriotycznego ożywienia dochodzi do ślubu Tadeusza z Zosią.

[Na podstawie: L. Kamiński, Leksykon dziel literackich. Warszawa, Oficyna Panda, 1996, s. 209]

2.    Streszczenie akcji (początek)

Akcja epopei rozpoczyna się latem 1811 roku. Tadeusz Soplica wróci! do rodzinnego Soplicowa. Oglądając dawno niewidziany dwór, zaszedł do swego dawnego pokoju. Tu mignęła mu znienacka przed oczyma nieznajoma panienka...

3.    Streszczenie w formie opisu

Akcja pierwszej księgi Pana Tadeusza Adama Mickiewicza rozgrywa się latem 1811. Autor opisuje w niej powrót tytułowego bohatera do rodzinnego Soplicowa...

4.    Streszczenie w formie opowiadania w czasie praesens historiami

Latem 1811 roku Tadeusz Soplica wraca do rodzinnego Soplicowa. Ogląda dawno niewidziany dwór. Wchodzi do pokoju, który zajmował jako dziecko...

Na potrzeby dydaktyki wyróżnia się następujące rodzaje streszczeń utworów fabularnych [Pojawska 1968, s. 57-60]:

a)    streszczenie krótkie (zwięzłe, zwarte), w którym odtwarza się przebieg najważniejszych zdarzeń bez motywacji postępowania bohaterów;

b)    streszczenie rozwinięte, w którym motywuje się postępowanie postaci i przestrzega przyczynowo-czasowego związku zdarzeń;

c)    streszczenie dokładne, w którym uwzględnia się to, co jest właściwe dwóm poprzednim typom, a ponadto kładzie nacisk na odtworzenie swoistości cech stylu danego autora.

W przypadku utworów lirycznych, które nie przemawiają do czytelnika układem zdarzeń, lecz przekazują uczucia i nastroje, nie może dojść do redukcji treści. Trudno więc mówić o faktycznym streszczaniu utworów z rodzaju liryki.