CCI2012102320

340 Gatunki wypowiedzi w analizie stylistyczne)

3.    Czy streszczenie jest tworem samoistnym (np. streszczenie dokumentacyjne) czy też stanowi element większej całości (np. przytoczenie treści utworu w recenzji [por. o recenzji - rozdział 4.] lub przywołanie w skrócie cudzych sądów w toku własnego wywodu)?

4.    Jaki użytek ma być zrobiony ze streszczenia (czysta informacja, informacja połączona z kształceniem, informacja wypływająca z interpretacji i inne)?

Ze względu na aspekty wewnątrzjęzykowe można streszczenia klasyfikować według następujących kryteriów:

a)    jaką metodą dokonane zostało streszczenie;

b)    jaką strukturę kognitywną otrzymało streszczenie.

13.4,1. Metody dokonywania streszczeń

Jeśli idzie o metody dokonywania streszczeń, można przyjąć koncepcję Jerzego Bartmińskiego, który postrzega streszczenie w kategoriach derywacji tekstowej. Jego zdaniem relacja między tekstem oryginalnym (T) a jego streszczeniem (S) wykazuje wysoki stopień regularności [Bart-miński 1992, s. 7]. W streszczeniu odzwierciedla się makrostruktura tekstu streszczanego. Streszczenie uwzględnia także podziały tekstu oryginalnego oraz hierarchiczność tych podziałów.

Streszczenie jako derywat od tekstu oryginalnego (wyjściowego) tworzone jest na co najmniej sześć sposobów²⁵:

1.    Metodą skrótu: streszczenie zbudowane jest ze zdań zaczerpniętych z tekstu oryginału. Autor opracowujący streszczenie tą metodą zmuszony jest opuszczać pewne informacje, pozostawiając te, które uznaje za szczególnie ważne z przyjętego przez siebie punktu widzenia (np. definicje, kluczowe tezy lub sformułowania uderzające swą trafnością). Streszczenie tą metodą nazywane bywa wyciągiem (ekstraktem, ekscerptem) selektywnym z oryginału.

2.    Metodą skrótu z parafrazą: streszczenie zbudowane jest ze zdań będących parafrazą wybranych zdań tekstu oryginalnego.

3.    Metodą skrótu z opisem w metajęzyku lub w mowie zależnej: streszczenie budowane jest ze zdań zawierających informacje dotyczących nie

¹⁵ J. Bartmiński wyróżnia cztery sposoby: a) skrótu i/lub b) uogólnienia i/lub c) przekładu z jednego systemu pojęciowego na inny i/lub d) opisu metatekstowego [Bartmiński 1992, s. 9].

tylko treści tekstu oryginalnego, lecz także jego układu, właściwości języ-kowo-stylistycznych, gatunku piśmienniczego itp. Niejednokrotnie w tym typie streszczenia opracowujący je autor przedstawia również swój punkt widzenia na tekst oryginału, wprowadzając zwroty charakterystyczne dla komentarza czy opinii. Stąd też ten typ streszczenia nosi nazwę streszczenia komentującego.

4.    Metodą uogólnienia: streszczenie budowane jest na podstawie obserwacji i wyciągania wniosków z poszczególnych jednostkowych faktów i przesłanek zawartych w tekście oryginału.

5.    Metodą skrótu z przekładem na język obcy: streszczenie budowane jest ze zdań zaczerpniętych z tekstu oryginalnego i następnie przetłumaczonych na język obcy lub ze zdań będących parafrazą zdań tekstu oryginalnego i następnie przetłumaczonych na inny język.

6.    Metodą skrótu z przekładem intersemiotycznym: streszczenia komunikatów niejęzykowych (lub niewyłącznie językowych) dokonuje się na drodze przekładu z tworzącego je systemu znakowego na system znaków językowych, np. w przypadku filmu lub programu telewizyjnego przez zastąpienie ruchomych obrazów i efektów akustycznych - językiem naturalnym.

Przedstawione powyżej metody dokonywania streszczeń w praktyce komunikacyjnej nierzadko współwystępują i się przenikają.

13.4,2. Struktura kognitywna streszczeń

Można wyróżnić dwa podstawowe typy streszczeń wydzielone ze względu na ich strukturę kognitywną (tworzoną przez zespól pytań, na które poszczególne teksty streszczeń odpowiadają) [por. Bartmiński 1992, s. 11]:

1. Streszczenia o strukturze podstawowej, na którą składają się dwa elementy konstytutywne: nadrzędny temat i nadrzędny remat wypowiedzi, czyli to, o czym mowa w danym tekście (odpowiedź na pytanie: „Co było tematem streszczanej pracy?”), i co się na dany temat mówi (odpowiedź na pytanie: „Co autor pracy powiedział na ten temat?”). Temat i remat są obowiązkowymi elementami struktury kognitywnej streszczenia. Mogą zostać ze składu streszczenia usunięte tylko w określonych warunkach kontekstowych. Na przykład temat wypowiedzi można pominąć tyl-