DSCN0076 (2)

1

Małgorzata Ostrówka

Wizerunek zaścianka szlacheckiego u Elizy Orzeszkowej a jego kulturowy i językowy obraz współczesny¹

Zaścianek u Elizy Orzeszkowej to przede wszystkim Bohatyrowicze —

! osada opisana w Nad Niemnem, która przetrwała do czasów współczesnych. Sami mieszkańcy Bohatyrowicz a także innych podobnych osad szlacheckich na Grodzieńszczyźnie określenia zaścianek nie używali, bo I dla nich to była i jest okolica. Byliby zdziwieni, gdyby Bohatyrowicze na-[ zwać zaściankiem, a wręcz obrażeni za określenie wieś. Oto wypowiedź jednej z mieszkanek Bohatyrowicz zarejestrowana w czasie badań tereno-[ wych w 1997 roku: [Bohatyrowicze] to okolica, to nie żadna wieś, to teraz [mówią] wieś Bohatyrowicze, a dawniej okolica. I pani jakby pisała list z Warszawy do nas, to pani pisze tak: poczta Łunrta, powiat Grodno, okolica Bohatyrowicze, o tak. Poczta Lunna, powiat Grodno, województwo białostockie, okolica Bohatyrowicze. Dawniej za polskich czasów majątek Miniewicze, majątek już nie Bohatyrowicze, a majątek Miniewicze. Majątek sobie, a ja sobie.

W świadomości potomków szlachty grodzieńskiej do dziś utrzymuje I się rozróżnienie okolica — nie zaścianek i majątek — nie dwór. Dlaczego jednak nie zaścianek? Sięgnijmy do słowników. W Słowniku Wileńskim czy-I tamy: „zaścianek (na Litwie) osada drobnej szlachty, która sama uprawia j rolę; okolica — praw. (na Litwie) wieś, w której mieszka sama szlach-| ta, zaścianek". W Słowniku Warszawskim J. Karłowicza, A. Kryńskiego [ i W. Niedźwiedzkiego: zaścianek to osada drobnej szlachty, która sama ! uprawia swą rolę, zagroda; okolica to okolnia wieś, osada, złożona z sa-! mej drobnej szlachty, najczęściej jednego nazwiska i herbu, zaścianek: tak

1

Artykuł niniejszy w warstwie współczesnej oparty został na badaniach terenowych prowadzonych przez autorkę i innych pracowników IS PAN w latach 1997-1998 oraz na materiałach książki czterech autorek — I. Grek-Pabisowa, K. Handke, M. Ostrówka, A. Zielińska, Bohatyrowicze sto lat później, Warszawa 1998.