DSC02326 (2)

MAGDALENA KREFT

„ZŁOTE RUNO”

TEMAT PIENIĄDZA I BOGACTWA W TWÓRCZOŚCI ELIZY ORZESZKOWEJ

Tytuł jednego z późnych utworów Elizy Orzeszkowej -Argonauci - odwoływał się do mitologicznej opowieści o wyprawie grupy śmiałków po bezcenną zdobycz. Pisarka sięgnęła również po inny mit, wiążący się z tematem zabiegania o bogactwo - mit o królu Midasie, temat pieniądza i gromadzenia bogactw bowiem wielokrotnie pojawiał się w jej twórczości, rejestrującej z niepokojem rozmaite anomalie rozwoju współczesnej cywilizacji.

Orzeszkowa na dwa sposoby wykorzystała mit o argonautach. Inaczej wtedy, gdy opracowywała temat losów bohaterów wypraw po szczęście („emigracji zdolności”), a inaczej wtedy, gdy omawiała temat celu ich podróży - złote runo. Ten drugi motyw parokrotnie powracał w jej prozie. W kilku utworach pełni funkcję wiodącą (Australczyk, Argonauci), w większości zaś występuje jako składnik tematu „próby złota”, przed którą stają bohaterowie. Ich postawy oscylują między dwoma biegunami. Jedną z postaw wyznacza manifest zdobywcy:

Pieniądze na tym świecie, to, moja kochana, wszystko, wszystko a wszystko. Bez pieniędzy człowiek sam niczego niewart...¹

Drugą postawę widać w powściągliwej deklaracji:

Nie jedne tylko pieniądze.*^

[Słowa Kaprowskiego], Niziny, [w:] E. Orzeszkowa, Niziny, Dziurdziowie, Cham, wyd. I w tym układzie, Warszawa 1991, s. 101.

² W kamiennych ścianach, z cyklu: Z pożogi, [w:] E. Orzeszkowa, Drobiazgi, 1.1, Pisma zebrane, pod red. J. Krzyżanowskiego, t. LI, Warszawa 1952, s. 45.