DSCN0888

io__    ; wary

ciył się o jej pogrzeb i przez pewien czas pozostał w Wydrance, podtrzymując na duchu tamtejszych Polaków.

Prawdopodobnie w marcu 1918 roku ruszył samotnie do Polski. Podczas tej ostatniej wędrówki nieopodal miasteczka Czerykowa został zamordowany w nie wyjaśnionych okolicznościach przez przypadkowych lub celowo nasłanych napastników. Według jednej z relacji poeta w chwili napaści bronił pliku rękopisów, z którymi nie rozstawał się w drodze do kraju. Grób Micińskiego znajduje się w osadzie Małe Małynicze.

II. POETA-WIZJONER - PROROK-IDEOLOG Zarys twórczości

Miciński usiłował pogodzić niezawisłość „nowej sztuki” ze służbą tym ideałom i wartościom, które uznawał za niezbywalne dla kondycji Polaka. Pisarz chciał być zarówno demaskatorem wewnętrznych konfliktów jednostki, jak animatorem życia narodu, ponadpartyjnym arbitrem, organizatorem zbiorowej świadomości. W twórczości Miciń-skiego ujawniają się - często sprzecznie - postawy „poety wyzwolonej wyobraźni" oraz „proroka-wieszcza”, a nawet „ideologa”, zatroskanego głównie o skuteczność i donośność swego programu.

Trzeba jednak pamiętać, iż obecność tych dwóch postaw nie ujawniało się równie wyraźnie we wszystkich okresach twórczości.

Badacze unikają periodyzacji twórczości Micińskiego, a przecież jej zmienna dynamika wyraźnie wskazuje na trzy fazy. Pierwszy okres (początek lat dziewięćdziesiątych—1904) - od młodzieńczych prób literackich do ukształtowania się wyraźnego oblicza poety-wizjonera, drugi (1905-1913) - uwieńczony summą przemyśleń metafizycznych, religijnych i społecznych, powieścią Xiądz Faust, i wreszcie okres ostatni (1914- 1918). w którym zwycięża postawa historiozofa-neomesjanisty.

Na początku lat dziewięćdziesiątych pisarz terminuje w „szkole naturalistycznej” pod kierunkiem Ignacego Maciejowskiego (Sewera). Współtworzy z nim dramat Marcin Luba (1896), zastanawia się nad przeróbką sceniczną powieści Sewera Nafta.

Niebawem Miciński porzuca flirt z naturalizmem. Jego debiuty: poetycki (Łazarze, powst. 1895, druk 1896) i prozatorski (nowela

Nauczycielka, powst. 1895, druk 1896, wyróżniona drugą nagrodą w konkursie literackim „Czasu”) — wyrażają modernistyczne niepokoje: poczucie niespełnienia, skrępowanie rolą społeczną, wyobcowanie artysty w społeczeństwie filistrów. Jednak poemat Łazarze nie zapowiada jeszcze bogatej wyobraźni W mroku gwiazd. Pisana oktawą biografia „zmarnowanego geniusza” nie otwiera perspektywy buntu czy nawet osobistych poszukiwań, jest pełnym ironii i sarkazmu obrazkiem społecznym.

Znamienne, iż Miciński pierwsze eksperymenty „alchemika wyobraźni” przeprowadza nie w liryce, lecz w poematach prozą, na pograniczu poezji i prozy — tak ulubionym przez modernistów. Młody pisarz, który jeszcze niedawno, podczas studiów w Krakowie, polemizował z filozofią Schopenhauera i wierzył w możliwość przezwyciężenia pesymizmu, niebawem w poematach prozą staje się bardem cierpienia (Pan^eista). życie pojmuje jako nieustający kołowrót wzlotów i upadków^PicśńJmim/uigy^L2ufo£cO, porzuca konwencje realizmu (które jeszcze obligowały w Nauczycielce), zmierza w kierunku prozy halucynacyjnej (Msza konających), zagęszczonej symbolami, nawiązującej do literatury okultystycznej (Dolina mroku)." Właśnie poematy prozą z lat dziewięćdziesiątych to pisarskie laboratorium, zapowiadające największe dokonania poetyckie i późniejsze powieści inicjacyjne.

W pierwszym okresie twórczości za najważniejsze dzieło należy uznać jedyny przygotowany przez Micińskiego tom poezji W mroku gwiazd (1902), w którym znalazło się wiele wierszy publikowanych wcześniej w czasopismach. Równocześnie z redagowaniem tomu poezji, a jeszcze intensywniej wkrótce po ukazaniu się książki. Miciński pracował nad obszernym poematem prozą Niedokonany. Kuszenie Chrystusa Pana na pustyni (1901—1905).¹⁴ Mroczna wyobraźnia poety, pełna katastroficznych wizji, ukazuje tam egzystencję jako domenę Lucyfera, bycie wypełnione trwogą, pozorną twórczością oraz daremnymi próbami nawiązania dialogu z Chrystusem, symbolem ofiarnej miłości i duchowej doskonałości. Nie bez racji pisarz uznawał Niedokonanego za utwór doniosły („największy meteor, jaki mi

’* Zob. T, Miciński, Poematy prozą, oprać. W. Gutowski. Kraków 1985. ** Tamże,