DSCN1670 (4)

Automatyzm 19

w kategoriach rzeczywistości” [J. Szczepański 1988, s. 292-293]. Nastawienie kon-formistyczno-stereotypowe pociąga za sobą - zdaniem tego autora - uznanie, że wszystkie istniejące przejawy zła w społeczeństwie są nieuniknione. Możność twórczego, autonomicznego udziału człowieka we wszystkich wymiarach życia społecznego byłaby więc pierwszym warunkiem w próbach eliminowania czy ograniczania zła w życiu jednostek i społeczeństw. (M.P.)

Zob. konformizm, typologie osobowości społecznej w zn. 2, uspołecznienie osobowości, wartość.

Literatura:

Mikułowski Pomorski J.. 1991, Zycie codzienne wieśniaczek a powinności włodarza. O mocy wyjaśniającej polskiej socjologii kultury [w:] Społeczeństwo polskie u progu przemian, pod red. J. Muchy. G. Skąpskicj, J. Szmatki, 1. Uhl, Ossolineum, Wrocław.

Szczepański L, 1988, O indywidualności, IWZZ, Warszawa.

Wojtyła K„ 1969, Osoba i czyn, PTT, Kraków.

Autodeterminizm, często przyjmuje się, że wyjaśnianie socjologiczne polega na ukazywaniu wpływu oddziaływań środowiskowych na przebieg jakichś procesów. Pogląd taki jest typowy dla enwironmentalizmu. Obecnie jednak następuje coraz wyraźniejsze odejście od prostego determinizmu jedno-czynnikowego (monokauzalncgo) na rzecz stanowiska, które określić można jako autodeterminizm. Podejście takie widoczne jest już w cybernetycznym modelu sprzężenia zwrotnego. Oddziaływania pojawiające się na wyjściu układu zwrotnie oddziałują (w sposób pośredni lub bezpośredni) na czynniki wejściowe. Gunnar Myrdal [1976], analizując problem rozwoju krajów Trzeciego Świata, posługiwał się pojęciem przyczynowości okrężnej. Peter L. Berger i Thomas Luckmann [1983], mówiąc o społecznym tworzeniu rzeczywistości, wskazują zarazem, że to człowiek sam wybiera wpływy, którym ulega. Michel Crozier [1993, s. 40], badając proces zmian organizacyjnych, wskazuje, że „podstawową misją zarządzających powinno być tylko tworzenie warunków niezbędnych do tego, by ludzie mogli motywować się sami”.

Autodeterminizm stanowi podstawową przesłankę zasady zmiany immanentnej Pitirima A. Sorokina [1975, s. 292-308]. Immanentny autodeterminizm ujmowany jest w tej koncepcji jako synteza determinizmu i indeterminizmu. Każdy system społeczno-kulturowy jest głównym czynnikiem kształtującym własne losy. Wpływy środowiska nie mogą zmieniać immanentnych możliwości systemu. Przyszłość systemu nie jest zdeterminowana przez czynniki zewnętrzne, lecz przez sam system. Koncepcję tę P.A. Sorokin określa jako determi-nizm indeterministyczny. (A.S.)

Zob. determiman w socjologii.

Literatura:

Berger P.L., Luckmann T.. 1983. Społeczne tworzenie rzeczywistości, PIW, Warszawa. Crozier M.. 1993, Przedsiębiorstwo na podsłuchu, Warszawą,

Myrdal G., 1976, Niedorozwój i rozwój [w:] Teoria rozwoju społecznego. Wypisy, pod red R. Dyoniziaka, AE w Krakowie, Kraków. Sorokin P.A.. 1975, Zasada zmiany immanentnej [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Derczyński. A. Jasiń-ska-Kania. J. Szacki. PWN. Warszawa

Automatyzm, zachowanie będące bezpośrednią reakcją na wywołujący je bodziec, dokonujące się bez udziału refleksji. Pojawienie się określonego zjawiska lub zdarzenia wyzwala ciąg zachowań przybierających niekiedy dosyć złożone formy. Auto-matyzmy obserwuje się zarówno w zachowaniach zwierząt, jak i ludzi oraz zbiorowości. Odkrycie czynników wyzwalających jakieś zachowanie może stanowić podstawę poszukiwania i formułowania praw nauki. Próby wyjaśniania zachowań ludzkich przez poszukiwanie automatyzmów (zob. [R. Cial-dini 1994]) zaliczyć należy niejednokrotnie do ujęć behawiorystycznych. Automatyzmy pojawiają się w wyniku naśladownictwa