DSCN1717

cjonalizacja. Instytucjonalizacja ga zarówno na wypracowywaniu, j* j „formalizowaniu reguł działania" [i. _K,^rf pińska 1991. s. 69]. Instytucje służą nie u ko zaspokajaniu potrzeb, lecz również Z wiązywaniu problemów społecznych. w u, drugim przypadku widać wyraźnie, it + pracowanie sposobów rozwiązywania blemu w formie instytucjonalnej jest z&jtfc końcowym etapem długotrwałego procesu. Instytucjonalizacja przybiera niekiedy po. stać struktury organizacyjnej. Reguły dz» łania wyznaczane są tak przez „technologię”, jak i relacje społeczne. Uwzględniona być w nich musi zarówno wiedza przedmiotowa, odnosząca się do zjawiska iub problemu, którego działanie dotyczy (np. wiedza o zasadach i sposobach zdobywane pokarmu, budowania schronienia), jak i stosunki występujące między różnymi podmiotami społecznymi podejmującymi działania zorientowane na takie same cele.

Instytucje stanowiły przedmiot zainteresowania socjologii niemalże od samego ją powstania. Szczególna rola przypada Emilowi Durkheimowi, który socjologię traktował jako naukę o instytucjach. Mając m uwadze szerokie rozumienie tego pojęcia, warto przytoczyć jeszcze definicję Morrisa Ginsberga [1956], który socjologię traktuje .jako naukę (the stuefy) o stosunkach międzyludzkich znajdujących wyraz w instytucjach społecznych” [ibidem. s. 323]. M. Ginsberg pisze: „instytucje można określić jako ustanowione i uznawane zwyczaje (usages) kierujące relacjami między jednostkami i grapami. (...) Instytucje są formami stosunków między jednostkami, sposobami działania lub zachowaniem, które dopuszcza społeczne sankcje” [ibidem, s. 308). Thorstein Veblen przez instytucję rozumiał zwyczajowy sposób myślenia (habit of thought). Bronisław Malinowski [1958, s. 40 i n.J przedstawił bardzo interesujący model instytucji jako podstawowego elementu kultury. Nawiązują do niego przedstawione wyżej definicje J. Szczepańskiego i W. Piwowarskiego. W ujęciu B. Malinowskiego sił-

66 Instytucja

Socjologiczne rozumienie pojęcia „instytucja" znacznie odbiega od ujęć przyjętych w obrębie innych nauk społecznych (np. w ekonomii, naukach o organizacji i zarządzaniu), a także od potocznego rozumienia tego terminu. Pojęcie to w socjologii (i antropologii społecznej) ma o wiele szersze znaczenie — oznacza nie tylko jakiś urząd, przedsiębiorstwo lub podobny twór organizacyjny, lecz także rodzinę, system! pokrewieństwa, własność, państwo. Instytucją może być pojedyncza osoba, o ile w sposób regularny i powtarzający się realizuje ważne funkcje na rzecz zbiorowości.

Marian Malikowski 11989] wyróżnia pięć różnych sposobów rozumienia pojęcia ..instytucja” w socjologii: 1) ujęcia behawioralne — instytucja to wszelki utrwalony sposób działania (R. Mclver), zorganizowany sposób robienia czegoś (R. Bierstedt), zobiektywizowany system nawyków ludzkich (W. Bieńkowski); 2) ujęcia aksjolo-giczno-normatywne — instytucja umożliwia realizację określonych norm i wartości (W. Thomas, F. Znaniecki. T. Parsons);

3) ujęcia funkcjonalne — utożsamienie instytucji z rolą społeczną (G. Homans); 4) ujęcia organizacyjne — instytucja jest utożsamiana z organizacją społeczną (B. Malinowski): 5) ujęcia prawnicze — twory powoływane przez państwo i wyposażone w środki działania, przepisy, reguły, normy, sankcje. M. Malikowski [ibidem, s. 141] proponuje następującą definicję: „Instytucje to celowo powołane lub spontanicznie ukształtowane urządzenia społeczne, wyposażone w materialne i niematerialne środki działania, w oparciu o które wykonywane są specjał istyczne czynności integrujące dążenia ludzi, regulujące zachowania i zaspokajające określone potrzeby społeczne".

Konstytutywnym elementem instytucji są względnie trwałe reguły działania — z tym wiążą się pozostałe wskazane czynniki (powtarzalność, normy, urządzenia materialne itp.). Wypracowanie owych reguł działania jest niekiedy długotrwałym procesem- Określany on jest jako instytu