DSCN1719

czących postępowania. Z tym . grody i przywileje za podporządW^k ustalonym regułom. Na zachowani'³? nostki bardzo silny wpływ wywioJ, * nież inni „podwładni”. Wytwarza sie* świat, z własnym systemem norm, strukturą władzy, układem wzajemnych' leżności (zob. [M. Kosewski 1985 H ł* tuła 1982]). Zbyt daleko idące podponi kowanie się celom i normom uśiaJoni, przez personel prowadzi szybko do fcoik z normami obowiązującymi w „świecką władnych”. Sankcje stosowane przez wsp#. partnerów są często o wiele bardzig & tkliwe niż przewidziane w oficjalnychrtgj. laminach. E. Goflman [1975, s. 162-165] zidentyfikował cztery techniki adaptacyjne jednostki w obrębie instytucji totalnej -»y cofanie z sytuacji (regresja), bunt, zadomowienie i konwersja.

E. Goflman w swoich publikacjach traf ność obserwacji łączy z umiejętnością wyj. ścla poza „fasadę” badanych zjawisk. Jego prace przyczyniły się do zapoczątkowała nurtu krytyki różnorodnych form stacjonarnej pomocy świadczonej przez instytucje (zob. [E. Goflman I961J). Znalazło to taka wyraz w tzw. antypsychiatrii — radykalnym ruchu społecznym poddającym surowej ocenie teorie i praktykę tradycyjnej psychiatrii Krytyka ta, w sposób niezamierzony-, dostarczyła uzasadnienia programom politycznym zmierzającym do tzw. deinstytucjona-lizacji. czyli likwidacji wielu placówek psychiatrycznych w USA i ograniczenia wydatków na te cele. (A.S.)

Zob. anemia, deptywacja. instytucja, osobowość społeczna, przymus, socjalizacja, tożsamość. Literatura:

Goflman E„ 1961, Asyhtms: Essays on iht Soclal Situation of Mentol Pationls and Oiher łnmales, Doubleday.

Goflman E.. 1975. Charakterystyka instytucji totalnych [wij Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Dcrczvński, A. Jasióska-Kania. J. Szacki, PWN, Warszawa.

68 Instytucja totalna

przeciwgruźlicze, szpitale dla osób chorych psychicznie; 3) instytucje utworzone w celu obrony społeczeństwa przed osobami świadomie mu zagrażającymi, np. obozy jenieckie, więzienia, areszty, zakłady poprawcze;

4)    instytucje założone w celu lepszego wykonywania obowiązków zawodowych, np. koszary, okręty, obozy pracy, internaty;

5)    instytucje służące wycofaniu się ze świata, np. klasztoiy, zakony. Wydaje się, że cechy instytucji totalnych wskazywane przez E. Goflmana odnoszą się w niejednakowym stopniu do poszczególnych ich typów — najpełniej do tych organizacji, w których pobyt ma charakter przymusowy, czyli nie jest następstwem wyboru dokonanego przez jednostkę (może to dotyczyć np. załóg statków, zakonów).

W obrębie instytucji totalnych zazwyczaj wytwarza się silny podział na „świat personelu” i „świat podwładnych”. Personel tworzy swoistą ideologię uzasadniającą własne działania i sposób traktowania „podwładnych". Niekiedy przyjęte praktyki i zasady postępowania stoją w sprzeczności z normami ogólnospołecznymi.

Wejście nowej jednostki do instytucji totalnej wiąże się z procesem deprywacji osobowości - jednostka jest częstokroć systematycznie znieważana, poddawana procesowi społecznej degradacji. Wynika to z charakterystycznych cech systemu władzy w instytucjach totalnych: I) władza ma charakter grupowy - każdy członek personelu ma prawo karania każdego podwładnego;

2) sankcje stosuje się za zachowania występujące bardzo często (np. niewłaściwy ubiór, zachowanie, obyczaje); 3) za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się sankcje również w innych dziedzinach (zob.

[E. Go firnan 1975, s. 156-157]).

Ocprywacja osobowości jest także pierwszym stopniem procesu przekształcania osobowości jednostki lub resocjalizacji - oficjalnych celów wielu instytucji totalnych. Głównymi elementami systemu przekształcania jednostki są regulaminy wewnętrzne, określające zbiór zakazów i nakazów doty