DSCN1737

Konflikt społeczny 85

względnej deprywacji. Pogorszenie warunków życiowych jakiejś zbiorowości nie musi bezpośrednio prowadzić do wybuchu konfliktu społecznego (na tego typu zależność wskazywał w swoich pracach Karol Marks). Subiektywny sposób postrzegania tych czynników. a także przekonanie, że podjęte działania są w stanie zmienić tę niekorzystną sytuację, stają się warunkiem wybuchu konfliktu. Jak podkreślał Alexis de Tocque-ville, konflikty (rewolucje) wybuchają wówczas, gdy sytuacja bytowa ulega poprawie. Dzieje się tak dlatego, że niewspółmiernie szybciej wzrastają oczekiwania ludzi. Gdy rozbieżność między poziomem życia a oczekiwaniami społecznymi staje się zbyt duża, dochodzi do wybuchu konfliktu. Jak uczą doświadczenia polskie z okresu powojennego. konflikty społeczne wybuchają także i w tym celu, aby nie dopuścić do obniżenia poziomu życia.

Oprócz wskazanych uwarunkowań powstawania konfliktów nieodzownym czynnikiem dopełniającym zajście tego zjawiska jest wystąpienie punktu zapalnego, czyli zdarzenia, które w krótkim okresie zmobilizuje energię stron konfliktu. Punktem zapalnym stają się niekiedy zdarzenia błahe lub nawet przypadkowe. Zdarzenia takie bywają niejednokrotnie świadomie prowokowane przez jedną ze stron.

Przebieg konfliktu w znacznym stopniu zależy od sposobu reagowania stron konfliktu na działania przeciwnika. Pierwsze reakcje mają przy tym często decydujące znaczenie. Jeśli reakcja przewyższa wywołujący ją bodziec, to następuje eskalacja konfliktu. Drobny incydent szybko przekształca się w walkę na śmierć i życie. Przebieg konfliktu charakteryzowany jest przez jego natężenie i gwałtowność. Natężenie konfliktu to stopień zaangażowania uczestników w dany konflikt; zaangażowanie to wiąże się z kosztem ewentualnej porażki oraz stopniem uwikłania osobowości w konflikt. Gwałtowność konfliktu określana jest przez środki, jakich strony używają (lub są skłonne użyć), aby pokonać przeciwnika lub wyrazić swą wrogość. Natężenie i gwałtowność konfliktu nie zawsze są zbieżne - wysokie natężenie konfliktu wiązać się może z niewielką gwałtownością, jak i odwrotnie. Gwałtowność konfliktu nie zależy bowiem od natężenia, lecz raczej od poczucia stopnia deprywacji oraz warunków organizacyjnych grupy (w tym dostępu do urządzeń technicznych typu militarnego). Natężenie konfliktu wiąże się z niektórymi cechami struktury społecznej, zwłaszcza z otwartością lub zamkniętością klas, określającą warunki ruchliwości pionowej oraz systemu dystrybucji nagród i ułatwień. Te cechy struktury społecznej w znacznej mierze określają rozłączność lub nakładanie się konfliktów na siebie. Przebieg konfliktu jest odmienny w społeczeństwach o strukturze sztywnej i elastycznej. W pierwszym przypadku (są to zazwyczaj społeczeństwa typu monocentrycznego) konflikty są tłumione i nakładają się na siebie (W różnych kontekstach te same jednostki zajmują ciągle pozycje uprzywilejowane lub odległe). W tym typie społeczeństw konflikty pojawiają się rzadko, lecz jeśli dojdzie do ich wybuchu, to zagrażają one istnieniu dotychczasowego porządku społecznego. Inaczej w systemach pluralistycznych (elastycznych), gdzie liczne konflikty krzyżują się z sobą i przez to wzajemnie neutralizują. Grupa zmierzająca do zmiany istniejącego porządku społecznego musi liczyć się z tym. że wystąpią przeciwko niej wszy stkie pozostałe grupy. Mechanizm ten zapewnia większą trwałość systemów elastycznych.

Konflikt pełni różne funkcje w obrębie systemu społecznego. Jak podkreśla Lewis A. Coser [1966], obok funkcji negatywnych (związanych głównie ze stosowaniem przemocy w stosunkach międzyludzkich) konflikt pełni szereg funkcji pozytywnych, m.in. umożliwia dokonanie zmian społecznych. (A.S.)

Zob. dcpiywacjn, instytucjonalizacja konfliktu, porządek społeczny, schizma, socjologia ekonomiczna, władza.