skanuj0083 (15)

170 Ruchy społeczne

>

17

pi

■f"

L^:

0

n

i c%ventualnych konfliktów społecznych wyrosłych na tej podstawie. Nowe ruchy społeczne, zdaniem A. Tourainc'a. są mniej socjopolitycznc, a bardziej socjokttllurowc.

Analiza współczesnych mchów społecznych, takich jak np. mchy ekologiczne, pacyfistyczne, feministyczne, ruchy praw człowieka, skłania niektórych autorów do formułowania tezy o zasadniczym braku ciągłości między „starymi” i „nowymi” ruchami społecznymi. Claus Oflc 11995] próbuje wskazać zasadnicze elementy „nowego paradygmatu". Tradycyjne mchy społeczne angażowały się głównie w kwestie wzrostu gospodarczego, dystrybucji i bezpieczeństwa socjalnego, „nowe" ruchy koncentrują się przede wszystkim na problemie zachowania pokoju, ochrony środowiska naturalnego, praw jednostki; są to grupy działające nie tyle w celu realizacji własnego interesu grupowego, ile interesu szerszej zbiorowości. Ruchy te charakteryzują się dużą spontanicznością działania, brakiem sformalizowania, niskim stopniem hierarchizacji i zróżnicowania ról. Polityka protestu i negacja status quo stanowią zasadniczą cechę sposobu działania tych ruchów.

Niejednokrotnie wskazuje się, że problemami publicznymi coraz częściej stają się problemy życia prywatnego - kwestie życia seksualnego, aborcji, choroby, śmierci (eutanazja), wychowania, wiary, a także kwestie mass mediów. Przedmiotem zainteresowania w teorii mchów społecznych może być jednostka (uczestnik), organizacja lub zachowanie zbiorowe. Na tej podstawie wyróżnia się (zob. [E. Hałas 1992, s. 119 i n.]) odmienne typy ujęć teoretycznych - teorie motywacyjne, teorie mobilizacji zasobów oraz teorie zachowań zbiorowych. Te ostatnie mogą być zorientowane makrospolecznic (np. ujęcia stmkturalno--funkcjonalne) lub mikrospoleeznie (ujęcia interakcjonalistyczne). W teoriach motywacyjnych poszukuje się odpowiedzi, dlaczego pewne jednostki przystępują (lub nie) do danego mchu społecznego. W teorii mobilizacji zasobów próbuje się ustalić czynniki warunkujące powstanie i skuteczność ruchu - sprawna organizacja, umożliwiająca uruchomienie i wykorzystanie posiadanych zasobów jest czynnikiem decydującym.

W obrębie paradygmatu interpretacyjnego Herbert Blumcr [1994] wskazuje, żc uwarunkowań niepokoju społecznego i protestu zbiorowego poszukiwać należy przede wszystkim w procesach interakcji między głównymi aktorami uczestniczącymi w tych mchach, a nie w sferze napięć wewnątrz struktury społecznej. H. Blumcr wyróżnia cztery grupy tych aktorów: opanowani przez niepokój społeczny i potencjalni rekruci do niepokoju, władze (lokalne i centralne), specjalne grupy interesu, szeroka publiczność. Rozwój ruchu protestu nic jest nigdy z góry ustalony przez obiektywne warunki, lecz zależy od sposobu działania każdej ze stron i interpretowania tych zachowań przez pozostałych aktorów. H. Blumcr .'twierdza np., żc radykalizacja ruchów protestu jest rezultatem obojętnego traktowania przez władzę łub niesprawiedliwego potępienia przez nictolcrancyjną publiczność. (A.S.)

Zob. abołicjonizm. akcjonalizm, ethos, ideologia, klasy społeczne, konflikt społeczny, konsu-meryzm. kontestacja, populizm, problemy społeczne, schizma, tłum, zmiana społeczna.

Literatura:

Dlumcr II., 1969, „Colleclivc Dcha\ior” {w:] New Outline of tlie 1’rinciples of Sociology, A.M. Lee (cd.), Bamcs and Noble, New York. Błumer H., 1994, Niepokój społeczny i protest zbiorowy (w.) E. Hałas, Obywaielska socjologia Szkoły Chicagowskiej. Charles Ii. Cootey, Gcorge H. Kfcod, Herbert Dluiner, R\V KUL. Lublin.

Dahrcndorf R., 1959, Class and Class Conjłict in Industrial Societ}', Stanford Ur.iv. Press, Stanford.

Hałas E., 1992, Konwersja. Perspektywa socjologiczna, Norbcrtinum, Lublin.

Offe C., 1995, Nowe ruchy społeczne: przekraczanie granic polityki instytucjonalnej [w:] IVladza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, wybór i oprać. J. Szczupaczyński, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.

Tourainc A., 1995, Wprowadzenie do analiz}' ruchów społecznych [w:] U'ladza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, wybór i oprać. J. Szcz.tipa-czyński, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.

Rytuał, 1. Zespól zachowań często

0    charakterze symbolicznym, przebiegający według ściśle określonego wzoru (rytu), zwykle dotyczący sfery religijnej. Jean Maisonncuvc [1995, s. 13] pojęcie to charakteryzuje jako „skodyfikowany system praktyk, posiadający w określonym miejscu

1    czasie subiektywne znaczenie i symboliczną wartość dla swoich uczestników i świadków, implikujący aktywizację ciała i posiadający związek z sacrum”. W wypadku rytuałów margines swobody ekspresji lub odstępstwa od obowiązujących wzorów jest minimalny. Rytuały dotyczą ważnych dziedzin życia zbiorowości. Jeśli odnoszą się do sfery świeckiej i nic dotyczą spraw najważniejszych dla życia zbiorowości, to mówi się wtedy o ceremoniach (zob. (M. Bu-chowski, W. Burszta 1992, s. 51]). Rytuały są czynnościami o charakterze perfonna-tywnym - mogą konstytuować fakty. Zarazem jednak odstępstwo od wzoru zachowań może podać w wątpliwość jego prawomocność. Victor Turner przez rytuał rozumie „określone zachowanie formalne wykonywane przy okazjach nic dotyczących zwykłej technologii, a posiadające odniesienie do wierzeń w istoty lub siły mistyczne" (cyt. za [M. Buchowski 1993, s. 105]). Kazimierz Pospiszyl [1998, s. 52] wskazuje na wyraźny podział współczesnych rytuałów inicjacyjnych na rytuały „oficjalne, akceptowane - a nawet kultywowane - przez społeczeństwo ludzi dorosłych, i nieoficjalne, stworzone przez młodzież dojrzewającą".

Rytuał 171

2. Zachowania schematyczne, rutynowe, przebiegające w utarty sposób, bez względu na okoliczności. Robert K. Merton (1982. s. 213] uznał rytuał izm za jeden ze sposobów indywidualnego przystosowania do środowiska, charakteryzujący się koncentracja na środkach działania, a pomijaniem znaczenia celów, którym ma ono służyć. Klasycznym przykładem tego typu zachowań są działania biurokraty. Erving Coflinan [1967] zajmował się badaniem interakcji rytualnych w codziennych zachowaniach Zachowania te przebiegają zwykle w sposób poznrcflcksyjny i skonwencjonalizowany - np. rytualne zachowania związane z powitaniami i pożegnaniami, rozpoczynanie lub kończenie konwersacji za pomocą utartych zwrotów. (A.S.)

Zob. hnbitus, migracja, obrzęd, zwyczaj.

Literatura:

Buchowski M., I99J, Magia i rytuał, Instytut Kultury, Warszawa.

Buchowski M., Burszta W., 1992, O znlozcnmrh interpretacji antropologicznej, Wyd. flank PWN, Warszawa.

GoITman E., 1967, Intcraction Rituoł Essays on Face-to-Face l)chaviour, Doublcday. New York.

Maisonncuvc J., 1995, Rytuały dawne i współczesne, Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk

Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.

Nisbet R., 1998, Przesądy. Słownik jilnzoficzny.

fundacja Alclhcia, Warszawa.

Pospiszy! K., 1998, Elementy przemocy n- rytuałach inicjacyjnych [w:] Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej trans- * formacji ustrojowej, pod red. J. Pnpic/a.

A. Plukisa, Wyd. A. Marszalek, Tomń.

t