DSCF6464

szą skalę — zamieszki w Krakowie. Podczas walk na froncie wschodnim notowano wypadki rozstrzeliwania dużych grup Żydów, podejrzewanych o współpracę z przeciwnikiem. Międzynarodowy rozgłos wywołało rozstrzelanie Żydów w Pińsku 5 kwietnia 1919 r. Bywało, że ofiarą oskarżenia o szpiegostwo na rzecz Armii Czerwonej padał rabin, jakkolwiek religijne środowiska żydowskie zdecydowanie przeciwstawiały się wszelkim nurtom ideologii socjalistycznej.

Wszystkie te wydarzenia odzywały się echem w prasie światowej, kompromitując powstające państwo. Władze polskie podejmowały energiczne działania, chcąc uniemożliwić przejawienie się nastrojów antysemickich. Podłożem ich były często konflikty społeczne między miastem a wsią, gdyż w okresie dotkliwych niedostatków towarów ludność chłopska zwracała się przeciwko kupcom, których uważała za spekulantów magazynujących towary i żerujących na niedostatku ludzi pracy.

Duże znaczenie miały także różnice wyznaniowe i związane z nimi odmienności obyczajów. W katolickich środowiskach lat międzywojennych występowały często nastroje metólefancjt'wobec innych wyznań praż^oBeć obyczajów kolidujących z przykazaniami "kcicielnyinf lub nawet z wzorcami postępowania propagowanymi przez księży. W popularnej prasie katolickiej ukazywały się artykuły i notatki pełne pogardy i obrzydzenia do innych wierzeń i obyczajów; kierowane były przeciwko ewangelikom, mariawitom, innym wyznaniom chrześcijańskim, a zwłaszcza przeciw Żydom. Nietolerancja prowadziła nieraz do bojkotu towarzyskiego innowierców, izolacji uczniów w szkołach itp. Potęgowała następstwa konfliktów ekonomicznych i różnic narodowych, w skrajnych sytuacjach sprzyjając ekscesom antysemickim.

Obawy lub nadzieje nie wpływały na zasadniczy stosunek społeczności żydowskiej do państwa polskiego — przeważnie pozytywny lub co najmniej lojalny.

Miały natomiast znaczenie dla formułowania koncepcji dotyczących miejsca Żydów w Rzeczypospolitej.

Ukształtowało się kilka głównych nurtów politycz* nych, zróżnicowanych w zależności od stosunku do u-stroju społeczno-ekonomicznego oraz do przyszłości Żydów. .Tradycyjny światopogląd reprezentowała partia Agudas Jisroel,- której .celem było pielęgnowanie zasad fjj religijnych w życiu społeczeństwa żydowskiego. Ocze- ^ kiwano przybycia. Mesjasza, co mogło nastąpić w każdej chwili, lecz także i w odległej przyszłości. Obowiązkiem każdego Żyda była gotowość na wypadek, gdy Zbawca odbuduje Królestwo Izraela. Tymczasem należało troszczyć się o byt codzienny, przestrzegać nakazów religii, podporządkować się prawu państwowemu; zachowując lojalność w stosunku do władzy, bronić interesów społeczności żydowskiej. Inne kwestie nie interesowały zwolenników orientacji konserwatywnej.

Zdecydowanymi przeciwnikami konserwatystów były dwa inne nurty ideowe, głoszące konieczność znalezienia rozwiązania problemów żydowskich we współczesnym świecie. niez&Iążnie od Mesjasza. Nurt socjalistyczny widział perspektywę jedynie w przeobrażeniach . społeczno-ustrojowycK~r" odrzucał światopogląd religijny. Dostrzegał społeczne podłoże antagonizmów narodowych, w tym także antysemityzmu. Zapewnienie rzeczywistego równouprawnienia wymagało zniesienia wyzysku człowieka przez człowieka, czyli likwidacji systemir^apitalistycznego. Wówczas znikną przyczyny, które wywołują ucisk narodowy i nienawiść. Na ogół wyobrażano to sobie w sposób dość uproszczony, oczekując niejako automatycznego usunięcia konfliktów narodowych wraz z powstaniem ustroju socjalistycznego; doświadczenia następnych dziesięcioleci dowiodły, że takiego automatyzmu nie ma, że likwidacja ekonomicznych podstaw ucisku i nierówności narodowej — jakkolwiek konieczna,— nie rozwiązuje jeszcze wszystkich problemów. Z koncepcji socjalistycznych wynika-

107