DSCN6144 (Kopiowanie)

I ąnitmm mikmskopimi nij;a»/Miiii' iwm*; k,morki i tkanki (27

tę sawtll ftmkcję, jaką wobec jednokomórkowców spełniał pnioccan. W ten sposób organizmy wielokomórkowe stanęły wobec konieczności stworzenia ..wewnętrznego oceanu" w swych organizmach, mianowicie płynu pozakomórkowego. Płyn len z konieczności miał taki sam skład jonowy jak otaczające morze, był więc głównie roztworem chlorku sodu. Wychodząc na ląd organizmy zwierzęce zabrały ze sobą swój „wewnętrzny ocean” bez którego nic byłyby w stanie przeżyć.

Ta retrospekcja (do rozdz. 2) dotycząca dziejów życia na Ziemi tłumaczy nam fakt. dlaczego otganizmy zwierzęce potrzebują do życia znacznych ilości chlorku sodu. który dla organizmów roślinnych jest wręcz szkodliwy (jony sodu uniemożliwiają roślinom pobieranie wody z otoczenia).

Jony potasu, magnezu, sodu i wapnia odgrywają bardzo znaczącą rołę w procesach życiowych komórek. W zasadzie kationy dwu wartościowe (wapń i magnez) działają antagonistycznic w stosunku do kationów jednowartościowych (potasu i sodu). Kationy dwuwartościowe sprzyjają koagulacji koloidu protoplazmatycznego w żel. obniżają przepuszczalność błon, zwiększają pobudliwość i silę skurczu mięśni. Kationy jcdnowartościowc powodują peptyzację żelu protoplazmatycznego w zol, zwiększają przepuszczalność błon i zmniejszają pobudliwość mięśni. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest zatem niezbędne zachowanie właściwej równowagi kationów jedno-i dwuwartościowych. W praktyce medycznej często wykorzystuje się zjawisko antagonistyczneogo działania potasu i wapnia. Na przykład groźne skutki nadmiernego nagromadzenia jonów potasu we krwi można zmniejszyć doraźnie podaniem wapnia i odwrotnie - groźny dla życia nadmiar wapnia w e krwi Oiiperkalcemia) zmusza lekarza do podania choremu potasu.

Jednakże kationy sodu i potasu w pewnych warunkach również działają względem siebie antagonistycznie - od ich wzajemnego stężenia zależy na przykład zjawisko przewodzenia bodźca wzdłuż włókna nerwowego.

Wapń jest aktywatorem szeregu enzymów, regulatorem wielu czynności życiowych komórki, umożliwia ruch wyspecjalizowanych oiganeli oraz np. skurcz mięśni (aczkolwiek występuje we wnętrzu komórki w ilościach bardzo małych). Jony magnezu są niezbędnym czynnikiem w procesach biosyntezy białka (łączą ze sobą cząsteczki różnych kwasów nukleinowych), aktywują szereg enzymów - atom magnezu jest istotnym składnikiem chlorofilu (ryc. 3-20).

Poza kationami, jak to widać na ryc. 4-5, występują w komórce równoważne ilości anionów. Dzięki tej równowadze jonowej komórka może stale utrzymać odczyn obojętny w cytoplazmie.

Inne metale, jak bor, molibden, mangan, miedź i cynk, wystgwjące w komórce jako tzw. ultraelementy w ilościach śladowych pełnią ważne funkcje metaboliczne, będąc składnikami enzymów.

4.2.4. Błony cytoplazmatyczne

Protoplazma oddzielona jest od środowiska błoną komórkową (plazmolemmą). Ma ona taką samą strukturę jak liczne błony wewnątrz cytoplazmy, oddzielające poszczególne jej części zbudowana jest mianowicie z fosfolipidów i z białek. Błony o takim składzie określamy mianem błon cvtoplazmatvcznych (czasem używa się określenia „błona elementarna”). W miarę doskonalenia metod badawczych (głównie mikroskopów elektronowych) opracowano szereg modeli błon cytoplazmatycznych, które to modele mają dziś znaczenie jedynie historyczne i nie będziemy się nimi zajmować.

Obecnie przyjmuje się, że błony cytoplazmatyczne mają strukturę mozaikową (ryc. 4-7 i 4-8) i tworzą warstwę o grubości 6-12 nm. Podstawowym składnikiem strukturalnym błony są fosfolipidy, jak np. lecytyny (rvc. 4-6). Jak widać na ryc. 4-6, cząsteczka lecytyny ma dwie, różnic oddziałujące częki. C/ejić polarna bądź hydrofilna (dosłownie: „wodolubna"), ze względu na obecność grupy fosforanowej (kwaśnej) i azotu (przyłączającego proton) może przyłączać cząsteczki wody icm