DSCN6134 (Kopiowanie)

117

M¹SW”*r» miKrostopmm órggntzmótr iyuych: komórki I tkanki

IL ?

V

V

jkfl

\

i

5

V * w

V

6

■

i

M

4

Ą

1

Ą

|

I

4. STRUKTURA MIKROSKOPOWA ORGANIZMÓW ŻYWYCH: KOMÓRKI I TKANKI

A zatem słusznym jest stwierdzić, że wszystkie zwierzęta i rośliny, niezależnie od stopnia swej złożoności, zbudowane są z niewielkiej ilości powtarzających się elementów.

Bombastus von Hohenheim zwany Paracelsus (1493-1541)

Autor stwierdzenia zacytowanego na początku tego rozdziału jako motto, miał na myśli makroskopową (widzialnągołym okiem) budowę organizmu - korzenie, liście i kwiaty wspólne dla różnych roślin, czy też poszczególne narządy i układy powtarzające się u zwierząt. Dziś, po kilku wiekach, znamy świat o wymiarach mikroskopowych i mniejszych - molekularnych oraz atomowych. Stwierdzenie Paracelsusa (alchemika i lekarza szwajcarskiego) wprawdzie nie straciło swej aktualności, tym niemniej jednak w żywej materii zaobserwować możemy istnienie różnych poziomów organizacyjnych. Według tej koncepcji w całym Wszechświccie (ożywionym i nieożywionym) występują różne poziomy o tak odmiennym stopniu złożoności, „że prawa i zasady słuszne dla jednego z nich mogą w ogóle nie mieć zastosowania dla innych" (Needham J„ 1936). Z właściwości atomów wodoru i tlenu nie można wywnioskować, jakie właściwości ma woda. Podobnie nie można przewidzieć cech glikogenu z właściwości budujących go monosacharydów, a o cechach tkanki czy narządu wnioskować w oparciu o strukturę chemiczną połączeń, z których są one zbudowane. Również zespół organizmów - na przykład zasiedlający jakieś środowisko - „zachowuje się" zupełnie inaczej aniżeli każdy z owych organizmów osobno.

Budową organizmów zajmuje się nauka zwana anatomia (gr. anatome-sekcja; anatemnein -pociąć). „Klasycznie” można ją podzielić na anatomie makroskopowa i mikroskopową ta ostatnia jednak w ciągu bieżącego stulecia rozrosła się tak bardzo, iż stworzyła wiele dziedzin biologii. Poziomy organizacji anatomicznej, nauki je badające i stosowane metody prezentuje tabela 4-1.

Po omówieniu budowy chemicznej istot żywych przedstawimy z kolei budowę komórki, a następnie strukturę tkanek.

Tabela 4-1. Poziomy organizacji anatomicznej i zakresy różnych dziedzin anatomii

Rozmiary	Dziedzina	Struktury	Przyrządy badawcze
powyżej 100 pm	anatomia	narządy, układy	oko i lupy
100-10 pm 10-0.2 pm	histologia cytologia	komórki, bakterie	różne rodzaje mikroskopów świetlnych i rentgenowskich
200-1 nm	ultrastruktura (morfologia skiby mikroskopowa)	składniki komórek, wirusy	mikroskop elektronowy skanningowy i transmisyjny
poniżej 1 nm	biologia molekularna (biochemia, biofizyka)	struktury cząsteczek	dyfrakcja promieni Roentgena i inne metody

4.1. Metody badania komórek i tkanek

Nauka o komórce nosi nazwę cytologii (gr. kytos - komórka; logos - słowo, nauka), zaś o tkankach - hisiologii (gr. histos tkanka). Te dziedziny nauk przyrodniczych powstać mogły dopiero po wynalezieniu mikroskopu. Pierwszy „mikroskop" (nazwa wprowadzona przez Demiscianusa w 1614 roku) sporządzony został przez Zachariasa Jansona (Holandia) w roku 1590. Pierwsze opisy