DSCN6150 (Kopiowanie)

4 Stmkrura mikroskopowa organizmów żywych: komórki i tkanki 33

T faraoniv opisane i nazwane zostały w roku 1955. Są to organelc komórkowe o kształcie zbliżonym do kuli i o średnicy 0,2-0,4 pm. Otoczone są pojedynczą błoną cytoplazmatyczną i zawierają enzymy hydrolityczne - rozkładające substancje organiczne w środowisku wodnym (gr. hydór- woda. łysi* -rozpad). Podstawową funkcją lizosomów (por. ryc. 4-3 i 4-4) jest trawienie substancji wewnątrz-i zcwnątrzpochodnych. które zetkną się z błoną lizosomów. Większość komórek w ten właśnie sposób uzyskuje niezbędne do oddychania proste związki organiczne - przez trawienie związków bardziej złożonych. W szeregu wyspecjalizowanych komórek lizosomy związane są także z takimi procesami, jak wydzielanie, trawienie pozakomórkowe. obrona komórki przed czynnikami inwazyjnymi, rozwój, a także - z powstawaniem (patogenezą) znacznej liczby chorób.

Biologiczne znaczenie lizosomów można sprowadzić do biologicznej roli zawartych w nich enzymów (por. tabela 4-11). Jest to zestaw hydrolaz. zdolnych do strawienia wszystkich składników komórkowych. Dostęp tych enzymów do wewnątrzkomórkowych substratów uniemożliwiony jest przez błonę lizosomalną. Uszkodzenie tej błony ultradźwiękami, detergentami, w następstwie długotrwałego niedotlenienia itp. powoduje uwolnienie enzymów i samostrawienie komórki.

Obecność lizosomów stwierdzono w komórkach wszystkich prawie roślin i zwierząt. U pierwotniaków systemowi lizosomów odpowiada system wodniczek trawiennych, w komórkach roślinnych - system wakuolamy. Jedynie Prokaryota nie posiadają struktur podobnych lizosomom.

Lizosomy powstają w układzie Golgiego, a zawarte w nich łańcuchy białkowe enzymów syntetyzowane są w rybosomach szorstkiej siateczki śródplazmatycznej. Z powstawaniem lizosomów wiąże się pojecie ..układu GERL". HinolezaGERLtod angielskich słów: „Qolgi apparatus-JJndoplasmic Keticulum -Lysosomcs") w skrócie przedstawia się następująco (ryc. 4-13): miejscem powstawania

Ryc. 4-13. Schemat układu GERL. G - struktura Golgiego:

1    - spłaszczone woreczki:

2    - pęcherzyki; 3 - wakuolc;    G

ER - siateczka śródplazmatyczna ziarnista;

L - lizosomy (JD)

Tabela 4-11. Niektóre hydrolazy stwierdzone w lizosomach

Enzym	Naturalny substrat
Nttkleazy
Rybonukleaza kwaśna	RNA
Deoksyrybonukleaza kwaśna	DNA
Fosfatazy
Kwaśna fosfataza	większość estrów
Fosfodwuesteraza kwaśna	oligonukleotydy. fosfodwuestry
Pigteaży
Katepsyna D	większość białek
Kolagenaza	kolagen
Pcptydazy	różne peptydy
Bcta-glukuronidaza	polisacharydy, mukopolisacharydy
Beta-galaktozydaza	galaktozydy
Alfa-mannozydaza	mannozydy
Lizozym	ściany komórek bakteryjnych, mukopolisacharydy
Hialuronidaza	kwasy hialuronowe, cbondroitynosiarczany
Enzymy hydmlizuiacc thiszczoaŁ
Esterazy nieswoiste	estry kwasów tłuszczowych
Fosfolipazy	fosfolipidy