DSCN6150 (Kopiowanie)

4 Smikfum niniriiymm orjganizm/n* ływych: komórki i tkanki 133

S,.

i bMMnv opisane i nazwane zostały w roku 1955. Są to organele komórkowe o kształcie zbliżonym do kuli i o średnicy 0,2-0,4 |im. Otoczone są pojedynczą błoną cytoplazmatyczną i zawierają enzymy hydrol i tyczne - rozkładające substancje organiczne w środowisku wodnym (gr. hydór— woda. fvsu _ rozpad). Podstawową funkcją lizosomów (por. ryc. 4-3 i 4-4) jest trawienie substancji wewnątrz-i zewnątrzpochodnych. które zetkną się z błoną lizosomów. Większość komórek w ten właśnie sposób uzyskuje niezbędne do oddychania proste związki organiczne - przez trawienie związków bardziej złożonych. W szeregu wyspecjalizowanych komórek lizosomy związane są także z takimi procesami, jak wydzielanie, trawienie pozakomórkowe. obrona komórki przed czynnikami inwazyjnymi, rozwój, a także - z powstawaniem (patogenezą) znacznej liczby chorób.

Biologiczne znaczenie lizosomów można sprowadzić do biologicznej roli zawartych w nich enzymów (por. tabela 4-11). Jest to zestaw hydrolaz. zdolnych do strawienia wszystkich składników komórkowych. Dostęp tych enzymów do wewnątrzkomórkowych substratów uniemożliwiony jest przez błonę lizosomalną. Uszkodzenie tej błony ultradźwiękami, detergentami, w następstwie długotrwałego niedotlenienia itp. powoduje uwolnienie enzymów i samostrawienie komórki.

Obecność lizosomów stwierdzono w komórkach wszystkich prawic roślin i zwierząt. U pierwotniaków systemowi lizosomów odpowiada system wodniczek trawiennych, w komórkach roślinnych - system wakuolamy. Jedynie Prokaryota nie posiadają struktur podobnych lizosomom.

Lizosomy powstają w układzie Golgiego, a zawarte w nich łańcuchy białkowe enzymów syntetyzowane są w rybosomach szorstkiej siateczki śródplazmatycznej. Z powstawaniem lizosomów wiąże się pojecie „układu GERL". HipotezaCiF.RL (od angielskich słów: „Qolgi apparatus -Endoplasmic Keticulum - Lysosomes") w skrócie przedstawia się następująco (ryc. 4-13): miejscem powstawania

bH-

y masie

Ryc. 4-13. Schemat układu GERL. G - struktura Golgiego:

1 - spłaszczone woreczki;

2 - pęcherzyki; 3 - wakuołe;

ER - siateczka śródplazmatyczna ziarnista;

L - lizosomy (JD)

ER

iztaw'*

gi»ęt*

*****

Tabela 4-11. Niektóre hydrolazy stwierdzone w lizosomach

Enzym	Naturalny substrat
Nukleazy
Rybonukleaza kwaśna	RNA
Deoksyiybonukleaza kwaśna	DNA
Fosfatazy
Kwaśna fosfataza	większość estrów
Fosfódwuesteraza kwaśna	oligonukleotydy, fosfodwuestry
Proteazy
Katepsyna D	większość białek
Kolagenaza	kolagen
Pepłydazy	różne peptydy
Beta-glukuronidaza	polisacharydy, mukopolisacharydy
Bcta-galaktozydaza	galaktozydy
Al fa-mannozydaza	mannozydy
Lizozym	ściany komórek bakteryjnych, mukopolisacharydy
Hial uroni daza	kwasy hialuronowe. chondroitynosiarczany

Esterazy nieswoiste	estry kwasów tłuszczowych
Fosfolipazy	fosfolipidy