DSCN6152 (Kopiowanie)

I3S

4. Stmknm mikrmkopona organizmów żywych: komórki i tkanki

U pierwotniaków spotyka siewodniczki tętniące, pełniące przede wszystkim Funkcje wydalniczc. W wodniczkach tych zbiera się nadmiar wody. znajdujący się w organizmie pierwotniaka, a także zbędne produkty przemiany materii. Po wypełnieniu wodniczka kurczy się - usuwając zawartość na zewnątrz przez system kanałów siateczki śródplazmatycznej. W komórce roślinnej wodniczki są przeważnie mniej liczne, lecz za to dużych rozmiarów. Niejednokrotnie wypełniają przeważającą część komórki, spychając jądro i cytoplazmę na obwód. Wakuolc w komórkach roślinnych gromadzą produkty przemiany materii (wydaliny) lub są magazynem wydzielin - nieraz znaczną część wodniczki zajmują kryształy substancji, np. szczawianu wapnia (ryc. 4-4).

Błona otaczająca wakuolę nosi nazwę lonoplastu (ryc. 4-4) i jest typową, pojedynczą błoną cyloplazmatyczną. We wnętrzu wakuoli komórki roślinnej znajduje sie sok komórkowy. Głównym jego składnikiem jest woda. w której rozpuszczone są związki organiczne i nieorganiczne: cukry, kwasy (nadające smak owocom), estry kwasów organicznych (substancje wyczuwane węchem), białka, a także barwniki i alkaloidy. Spośród barwników omówiliśmy w poprzednim rozdziale czerwone i niebieskie antocyjany, żółte flawonidy i błękitne lub zielone azuleny. Alkaloidy w soku komórkowym licznych roślin mają właściwości trujące (np. nikotyna w tytoniu, solanina roślin psiankowatych, do których należą m.in. ziemniak i pomidor, bardzo groźna akonityna w komórkach tojadu itp.). Niektóre alkaloidy, jak np. chinina wydobywana z kory drzewa chinowego.atropina występująca w dużej ilości w wilczej jagodzie (Atrapa belladonna) czy kofeina z ziaren kawy, choć trujące, lecz podawane w odpowiednich minimalnych dawkach stanowią cenne leki. Duże zastosowanie w medycynie maja także glikozydy (digitalina. strofantyna, scilaryna - por. rozdz. 3.1.5.) będące połączeniami monosacharydów i alkoholi i występujące w wakuolach niektórych organizmów roślinnych.

Opisane dotychczas organclc cytoplazmatyczne występują zarówno w komórkach zwierzęcych, jak i roślinnych. Natomiast ściany i nlastydy sa strukturami charakterystycznymi dla komórek roślinnych.

Ściana komórkowa nadaje komórce charakterystyczny kształt -jest ona jak gdyby zewnętrznym szkieletem komórki. W pewnej mierze chroni ją także przed czynnikami zewnętrznymi (np. przed pyłami, inwazją szkodników). Poza pewnymi wyjątkami ściany komórkowe są prawie całkowicie przepuszczalne dla wody i soli mineralnych, a nawet związków wiclocząsteczkowych, np. białek.

Ściany komórkowe zbudowane głównie są z celulozy, będącej polimerem reszt glukozowych powiązanych wiązaniami beta (por. rozdz. 3). Proces łączenia ze sobą (polimeryzacji) cząsteczki celobiozy w łańcuchach celulozy zachodzi najprawdopodobniej w układzie Golgiego. Około 100 łańcuchów celulozowych składa się na micele, a te z kolei łączą się wmikrofibrvle(na jedna mikrofibrylę przypada około 2000 łańcuchów celulozy). Przez połączenie ze sobą licznych mikrofibry 1 powstaje tzw. makmfihiyla (ryc. 4-14), którą można już obserwować w mikroskopie świetlnym. Siatka makrofibryl składa się na ścianę komórkową.

struktura

molekularna

micela

il

OM

struktura    struktura

submlkroskopowa    mikroskopowa

*>1.4.14. Powstawanie ściany komórkowej na różnych etapach organizacji (wg Muhlcthalcra . zmienione) (JO)