DSCN6153 (Kopiowanie)

136

Biologią - repetytorium dla kandydatów na akademie medym*

bićrwntnp ii a™    ^an^^ach ściany komórkowe są bardzo skomplikowane: wyróżnia się tu ściany

dnipa ni Ai'    *^c®^re podczas wzrostu komórki nakładają się warstwami jedna m    —,

gą. 'Jprocz celulozy wbudowane mogą być w ścianą komórkową inne substancje, co zmienia wtaSciwosci ściany i decyduje nieraz o funkcji komórki. Odkładanie siclitminy pomiędzy mikrofibryłami celulozy powoduje drewnienie i usztywnienie ścian (np. w komórkach martwych). Obecność substancji tłuszczowych w ścianach komórkowych zapewnia dobrą izolacją - na przykład kutyna i wosk na powierzchni skórki tworzą nierozpuszczalną warstewkę, chroniącą przed utratą wody U wielu grzybów-, np. u drożdży, ściany komórkowe zbudowane są ?chitvnv (polimeru glukozaminy). Ściana trzeciorzędowa w niektórych tkankach zbudowana jest z ksylanu zamiast celulozy.

Oczywiście ściany nie mogą mieć budowy ciągłej - muszą istnieć w nich otworki, przez które komórki mogłyby komunikować sią ze sobą. Przez otworki te (tzw. pory) przenikają pasma cytoplazmy zwaneplazmodesmami.

Plastydy spotyka się w większości komórek roślinnych - nie występują one u bakterii, śluzowców, I— I grzybów i niektórych glonów. Cechą charakterystyczną plastydów jest obecność w nich barwników takich jak chlorofil i karotenowce oraz zdolność do syntezy i akumulowania substancji zapasowych: skrobi, tłuszczów i białek. Plastydy zawierają barwniki i nazywane są czasem chromatoforami.

Plastydy można usystematyzować w trzech grupach:

] ^pmwtnfnry aktywne w procesach fotosyntezy - zawierają chlorofil i karotenowce, a niekiedy inne dodatkowe barwniki (np. fikoerytrynę); należą do nich zielone chloroplasty i barwne chromatofoiy niektórych glonów;

2    „hrAmatnfnry nieaktywne w procesie fotosyntezy zwane są chromoplastami, zawierają najczęściej karoten i ksantofil, nadają zabarwienie kwiatom i owocom (np. pomidorów), a także liściom wjesieni;

3    heyharwne czvli lenkonlasty (gr. leukos - biały); mają one kształt pałeczkowaty bądź kulisty i uczestniczą w produkcji i magazynowaniu materiałów zapasowych (węglowodanów, tłuszczów i białek). Leukoplasty zawierające ziarna skrobi nazywa się czasem anwloplastami (gr. amyhm -skrobia).

Najczęściej spotykanymi i mającymi największe znaczenie biologiczne piastydami są chloroplasty. Wytwarzają one w procesie fotosyntezy większość energii chemicznie użytkowanej przez wszystkie żywe organizmy, a także wytwarzają niezbędny dla życia zwierząt tlen. Obrazowo można by nazwać chloroplasty „pułapką na Słońce” - albowiem wyłapują energię świetlną docierającą do Ziemi od gwiazdy naszego układu i magazynują tę energię w postaci wiązań chemicznych w związkach organicznych.

Chloroplasty mają - w zależności od komórki i od gatunku rośliny - różny kształt i różną wielkość, natomiast zawsze otoczone są podwójną błoną lipidowo-białkową, zwaną otoczka chloroplastu. U roślin wyższych chloroplasty są najczęściej kształtu kulistego, jajowatego bądź dyskowatego, a ich przeciętna średnica wynosi od 4 do 6 pm. W jednej komórce jest ich 20 do 40. najczęściej równomiernie zawieszonych w cytoplazmie.

Wewnętrzna błona chloroplastów wpukla się do wnętrza oiganeli, tworząc system blaszkowatych. równolegle ułożonych wypustek zwanych lamellami bądź tylakoidami. W pewnych miejscach tylakoidy rozszerzają się i nakładają jeden na drugi (jak np. stos nałożonych talerzy), tworząc struktur, zwane gemami. W granach zlokalizowany jest chlorofil. Wnętrze chloroplastu pomiędzy tylakoidami wypełnia roztwór białek i elektrolitów zwany stroma (rvc. 4-15,4-4).

Ctfllrowm albo centrum komórkowe (cytocentrum, organizator mikrotubul) nie występuje w komórkach roślin okrytonasiennych ani bardziej zaawansowanych nagonasiennych. Wbiu* nazwie centrum komótkowe nie zawsze znajduje się w geometrycznym środku komórki. W centrosotuk prawic wszystkich komórek zwierzęcych znajdują się dwiecentriolc. ułożone do siebie prostopadle (ryc. 4-3). Każda z nich ma postać walca o wysokości I pm i średnicy 0,4 pm, a zbudowaMjH* I