DSCN6066 (Kopiowanie)

54

Biologio - repetytorium dla kandydatów na akademie medyrr

Główną grupę gadów mezozoicznych stanowiły archozaury (Archosauria), czyli jaszczury naczelne (dziś reprezentowane praez krokodyle i aligatory). Wyróżniamy u nich dwa główne kierunki ewolucyjne. Pierwszy polegał na znacznym rozwoju tylnych kończyn, dzięki czemu zwierzęta te w razie potrzeby mogły szybko biegać na tylnych nogach, wykorzystując długi ogon do utrzymania równowagi. Druga gałąź ewolucyjna, mimo posiadania dobrze rozwiniętych tylnych nóg, poruszała się wyłącznic za pomocą obu par kończyn. Do tych ostatnich należały drapieżne gady wodne (itozaury przypominające budową dzisiejsze krokodyle. W triasie prawdopodobnie pojawiły się picrwszejgsższurjy.

W tym okresie wymarły płazy tarczogłowc. Ich ostatni przedstawiciele osiągnęli zadziwiająco duże rozmiary, jak np. Mastodonsaurus dorastający do kilku metrów długości. Przystosowane do poszukiwania pożywienia (ryb) w wodzie, gromadziły się całymi stadami w coraz bardziej wysychających jeziorach - gdy wody zabrakło, pozostawały po nich jedynie nagromadzenia szkieletów, znajdowane dziś przez paleontologów.

W triasie powstały pierwsze ssaki, na razie bardzo prymitywne i nieliczne. Były one jajorodne.

Ryc. 2-23. Głowonogi mezozoiczne (z triasu).

A- amonit Pinaceras: B- belcmnil; C- ceratyt (muszla) (JD)

Wśród bezkręgowców morskich największe znaczenie mają głowonogi. Są to: ceratyty (ryc. 2-23), o spiralnie skręconej muszli, znane już z permu, a obecnie osiągające pełnię rozwoju ewolucyjnego, nowo powstałe amonity oraz belcmnity (ryc. 2-23). Te ostatnie posiadały wewnętrzny szkielet wapienny i nieraz osiągały kilka metrów długości - uważa się je za przodków współczesnych sepii i ośmiornic.

Miejsce wymarłych korali czteropromicnnych zajęły w triasie korale sześciopromienne, budujące raty. Pojawia się nowa grupa szkarłupni -jeżowce.

Jura. Nazwa pochodzi od powstałych wówczas Gór Jura w Europie Zachodniej. Na obszary lądowe w tym okresie wkracza transgresja morska. Zmiany ukształtowania skorupy ziemskiej powodują potężne ruchy górotwórcze, zwane kimeryjskimi. Ciepły klimat triasowy staje się jeszcze cieplejszy i wilgotniejszy zarazem, co umożliwia dalszy rozwój flory i fauny. W jurze dokonuje sie radiacja gadów, to znaczy obejmują one swym panowaniem wszystkie środowiska: ląd, wodę i powietrze. | W morzach występują trzy grupy gadów: pleziozaury. ichtiozaury. i tylozaury. Plezjozaury czyli wężojaszczuty (ryc. 2-25) odznaczały się wyjątkowo długą szyją, tułów miały plaski i szeroki, ogon ■ zaś krótki. Poruszały się w wodzie za pomocą kończyn przekształconych w płetwy. Największy z nich - Elasmosaurus. osiągał 14 m długości, z czego ponad połowa przypada na szyję, zbudowaną z 76 kręgów (absolutny rekord wśród kręgowców). Były to groźne drapieżniki, podobnie jak rybojaszczury. czyli ichtiozaury. Te ostatnie swą budową przypominały ryby, bądź delfiny (ryc. 2-55): miały krótką szyję, długą płetwę grzbietową i ogon jak u rekina. Pływały za pomocą ruchów ogona i najczęściej osiągały 2 ni długości, choć znaleziony w Europie Leptopterygius acutiroslris liczył około 13 tu. Ichtiozaury były źyworodne, a poród odbywał się w ciągu tygodni. Ogon rozwiniętego w pełni zarodka wysuw ał się coraz bardziej z samicy i wówczas zarodek uczył się używania płetwy ogonowej Nagły poród skończyłby się śmiercią - przecież gady, zwierzęta oddychające płucami, żyjąc w wodzie muszą umieć wypływać ku powierzchni, aby zaczerpnąć powietrza.Tylozaury (ryc. 2-24) były te jaszczury morskie, spokrewnione z dzisiejszymi jaszczurkami. Drapieżniki te osiągały długość l - «' Gady uskrzydlone czyli pterozaury, klasyfikujemy w kilkanaście rodzajów. Jcdnyn'

/ najpospolitszych był Ramphnrynclws o długich wąskich skrzydluclt. bardzo długim Ogona’ zakończonym błoniastym płatem i ogromnej, wydłużonej ku przodowi czaszce. Do drugiej gWi" pterozaurów należały zwierzęta nie posiadające ogona. Pterodaktvle charaktery styczne dla tuty