DSCN6066 (Kopiowanie)

i

54

Biologia ■ repetytorium dla kandydatów nu akademie mul, • .

Główną grupę gadów mczozoicznych stanowiły archozaury (Archosauria), czyli jaszczury naczelne (dziś reprezentowane przez krokodyle i aligatory). Wyróżniamy u nich dwa główne kierunki ewolucyjne. Pierwszy polegał na znacznym rozwoju tylnych kończyn, dzięki czemu zwierzęta te w razie potrzeby mogły szybko biegać na tylnych nogach, wykorzystując długi ogon do utrzymania równowagi. Druga gałąź ewolucyjna, mimo posiadania dobrze rozwiniętych tylnych nóg, poruszała się wyłącznie za pomocą obu par kończyn. Do tych ostatnich należały drapieżne gady wodne fitaząuty przypominające budową dzisiejsze krokodyle. W triasie prawdopodobnie pojawiły się pierwsze jaszczurki W tym okresie wymarły płazy tarczogłowe. Ich ostatni przedstawiciele osiągnęli zadziwiająco duże rozmiary, jak np. Mastodonsaurus dorastający do kilku metrów długości. Przystosowane do poszukiwania pożywienia (ryb) w wodzie, gromadziły się całymi stadami w coraz bardziej wysychających jeziorach - gdy wody zabrakło, pozostawały po nich jedynie nagromadzenia szkieletów, znajdowane dziś przez paleontologów.

W triasie powstały pierwsze ssaki, na razie bardzo prymitywne i nieliczne. Były one jajorodne.

Wśród bezkręgowców morskich największe

znaczenie mają głowonogi. Są to: ceratyty (ryc. 2-23), o spiralnie skręconej muszli, znane już z permu, a obecnie osiągające pełnię rozwoju ewolucyjnego, nowo powstałe amonity oraz belęmnity (ryc. 2-23). Te ostatnie posiadał) wewnętrzny szkielet wapienny i nieraz osiągał) kilka metrów długości - uważa się je za przodków współczesnych sepii i ośmiornic.

Miejsce wymartych korali czteropromiennych zajęły w triasie korale sześciopromiennc, budujące rafy. Pojawia się nowa grupa szkarłupni - jeżowce.

Ryc. 2-23. Głowonogi mezozoicznc (z triasu).

A- amonit Pinaceras: B- belcmnit; C- ceratyt (muszla)

(JD)

Jura. Nazwa pochodzi od powstałych wówczas Gór Jura w Europie Zachodniej. Na obszar) lądowe w tym okresie wkracza transgresja morska. Zmiany ukształtowania skorupy ziemskiej powodują potężne ruchy górotwórcze, zwane kimeryjskimi. Ciepły klimat triasowy staje się jeszcze cieplejszy i wilgotniejszy zarazem, co umożliwia dalszy rozwój flory i fauny. W jurze dokonuje się radiacja padów , to znaczy obejmują one swym panowaniem wszystkie środowiska: ląd, wodę i powietrze. W morzach występują trzy grupy gadów: plęgjozaury, ięhliozaury. i tyjoząury. Ptezjozaury czyli wężojaszczury (ryc. 2-25) odznaczały się wyjątkowo długą szyją, tułów miały płaski i szeroki, ogon zaś krótki. Poruszały się w wodzie za pomocą kończyn przekształconych w płetwy. Największy z nich - Elasmosaunis, osiągał 14 m długości, z czego ponad połowa przypada na szyję, zbudowanąz 16 kręgów (absolutny rekord wśród kręgowców). Były to groźne drapieżniki, podobnie jak rybojaszczury czyli ichtlozaury. Te ostatnie swą budową przypominały ryby, bądź delfiny (ryc. 2-55): miały krótka szyję, długą płetwę grzbietową i ogon jak u rekina. Pływały za pomocą ruchów ogona i najczęściej osiągały 2 m długości, choć znaleziony w Europie Leptopterygius acutirostris liczył około 13 m łchtiozaury były żyworodne. a poród odbywał się w ciągu tygodni. Ogon rozwiniętego w pelw zarodka wysuw ał się coraz bardziej z samicy i wówczas zarodek uczył się używaniu płetwy ogonowej Nagły poród skończyłby się śmiercią - przecież gady. zwierzęta oddychające płucami, żyjąc w wodzie muszą umieć wypływać ku powierzchni, aby zaczerpnąć powietrza. Tylozaury (ryc. 2-24) były to jaszczury morskie, spokrewnione z dzisiejszymi jaszczurkami. Drapieżniki te osiągały długość 1 -Gady uskrzydlone czyli ptcroząury, klasyfikujemy w kilkanaście rodzajów. Jednym / najpospolitszych był Ramphorynchus o długich wąskich skrzydłach, bardzo długim ogou'> zakończonym błoniastym płatem i ogromnej, wydłużonej ku przodowi czaszce. Do diugięj g'“i pterozaurów należały zwierzęta me posiadające ogona. PterodaklYle chnmkleryslye/iw dla ja*.'^IUV