DSCN6083 (Kopiowanie)

70

Biologia - repetytorium dla Aandytlalów na akademia medyrrau

zróżnicowane uzębienie. Jednak przy kwalifikowaniu wykopalisk do gadów bądź ssaków, najczęściej stosuje się izw. kryterium żuchwy. Staw żuchwowy gadów leży między kością stawową a kwadratowy natomiast u ssaków te dwie kości przekształcone zostają w kosteczki słuchowe: młoteczek i kowadełka Staw żuchwowy ssaków utworzony jest zatem przez połączenie żuchwy z łuską kości skroniowej Należy sądzić, że przebudowa lego stawu była procesem długotrwałym i stopniowym, a zatem winny w przeszłości istnieć zwierzęta posiadające dwa stawy żuchwowe: ..gadzi" i „ssaczy”. W I958r. w osadach górnego triasu znaleziono czaszki dwóch takich zwierząt, nazwanych Diarthrognaua i Morganucodon. Oba stawy żuchwowe są u nich położone tak blisko siebie, że działają jak jeden staw. Morganucodon charakteryzował się dużą puszką mózgową i zróżnicowaniem zębów na siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce, został zatem zaliczony do ssaków.

Najprymitywniejsze ssaki - stekowce - wyodrębniły się zapewne już w triasie, choć ich szczątki znamy dopiero z czwartorzędu. Współczesne stekowce: dziobak i kolczatka żyją jedynie w Australii, zaś wszystkie pozostałe naturalne dla australijskiej fauny gatunki ssaków to łorfrąęgę - ssaków łożyskowych na tym kontynencie nie było. Zjawisko to jest jednym z dowodów uprawdopodobniających hipotezę, że Australia oddzieliła się od innych kontynentów w erze mczozoicznej, przed powstaniem ssaków łożyskowych. Pierwsze skamieniałości ssaków łożyskowych znamy z kredy.

Pierwotne prymitywne ssaki żywiły się owadami - prawdopodobnie przypominały budową dzisiejsze ryjówki. Przez ponad 100 młn lat (w mezozoiku) żyły w „cieniu” gadów, lecz wraz z ich wymarciem dokonały wielkiej radiacji (ryc. 2-30) na wszystkie środowiska życia. Spośród ważnych ewolucyjnie cech, które ssakom ową radiację umożliwiły, wymienia się na pierwszym miejscu rozwój mózgowia, długi okres opieki nad potomstwem, a także stałocieplność i wysoki poziom metabolizmu.

Paleontologia dostarcza danych, umożliwiających prześledzenie dróg rozwojowych poszczególnych rzędów i rodzin ssaków. Wiemy, że nickórc z nich - na przykład ryjówki i nietoperze -zmieniły się bardzo nieznacznie, inne natomiast, jak nieparzystokopytne bądź naczelne podlegały bardzo szybkiej ewolucji. Geneza niektórych rzędów, np. szczerbaków, do dziś pozostaje słabo poznana.

ićr'^vsZy

P' ,AiO *

Toz*⁰'1

Jak

prżysp'*;

ftinkcjof

Na<

małpy ^c:

człekoks nich, na* _z przejść

w wydar

rodowe c

2.2.3.4. Antropogeneza

Wyraz „antropogeneza” (gr. anthropos - człowiek\genesis - pochodzenie) oznacza pochodzenie człowieka. Już Linneusz zaliczał człowieka do zwierząt, umieszczając go w rzędzie naczelnych (Primales). Do rzędu tego zalicza się współcześnie lupa je. małpiatki (lemury i lorisy), wyraki. i małpy. Te ostatnie dzielimy na małpy szerokonose (zamieszkują Amerykę; ich ewolucja przebiegała odmiennie od małp tzw. „Starego Świata”) — i małpy wąskonose (Afiyka, Azja, Europa). Przedstawicielami małp wąskonosych są małpy człekokształtne (gibbon, goryl, orangutan, szympans) oraz rodzina człowiekowatych (Hominidae), reprezentowana dziś przez jeden gatunek: człowieka współczesnego (Homo sapiens). Pokrewieństwa ewolucyjne w rzędzie naczelnych ilustruje ryc. 2-44. Najbardziej charakterystyczną cechą naczelnych jest doskonale rozwinięte mózgowie, co sprawia, że poziomem inteligencji naczelne górują nad wszystkimi innymi ssakami. Pozostałe cechy wspólne dla wszystkich naczelnych to: przcciwstawność kciuka (chwytna dłoń), obecność paznokci, położenie oczu na przodzie głowy (umożliwiające widzenie stereoskopowe czyli przestrzenne), skrócenie szczęk i spłaszczenie twarzowej części czaszki oraz zredukowanie liczby sutek Ryc. 2-44. Pokrewieństwa    do jednej pary w położeniu piersiowym (u większości gatunków) - co

ewolucyjne naczelnych    umożliwia większy kontakt psychiczny z potomstwem.

Człowiek

Małpy

człekokształtne

Małpy

wąskonose

^Ryc. 2-4

^,n*»łpo

^UPr*<y,